За́хад ’захад сонца, іншых свяціл; краіна свету’. Рус. заход ’захад, сонца, свяціл’, укр. за́хі́д ’тс’, за́хід ’краіна свету’, польск. zachód ’час захаду сонца, краіна свету’, ’клопат’, н.-луж. zachod ’мінулае’, в.-луж. zachod ’уваход’, чэш. уст. дыял. záchod ’захад (сонца)’, чэш., славац. zachód ’туалет’, славен. zahòd ’захад (сонца), краіна свету’, ’абход’, ’клазет’, серб.-харв. за́ход ’захад (сонца), краіна свету’, ’клазет’, балг. за́ход ’уваход’, ’клазет’. Ст.-слав. заходъ ’захад сонца’, ’клазет’. Ст.-рус. заходъ ’захад сонца’, ’клазет’. Бязафіксны назоўнік, суадносны з xodъ (гл. ход), утвораны, відаць, з чаргаваннем галоснага ад дзеяслова za‑xed‑ti (x < s пасля i, u, r у прэфіксах pri‑, u‑, per‑, а потым x > š перад e: za‑šed‑ti; параўн. рус. зашедший, восшествие). Знач. ’краіна свету’, магчыма, замацавалася пад польск. уздзеяннем. Брукнер, 181; Фасмер, 4, 252–253; Шанскі, 2, З, 72, 73.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
сляпі́цца, сляплю́ся, сле́пішся, сле́піцца; незак.
1. Псаваць сабе зрок.
С. над кнігаю.
2. Пра немагчымасць глядзець (ад яркага святла і пад.).
Слепяцца вочы ад сонца.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
пры́цемак, -мку, м.
Паўзмрок, паўцемра пасля заходу сонца ці перад яго ўсходам або ў дрэнна асветленым памяшканні, месцы.
Набліжаўся п.
У гэтым пакоі заўсёды п.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
яскра́вы, -ая, -ае.
1. Выразны, ясны, яркі.
Яскравыя фарбы.
Яскравае сонца.
2. перан. Пераканаўчы, яркі.
Яскравае сведчанне чаго-н. Я. прыклад.
|| наз. яскра́васць, -і, ж.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
Парасо́н ’прыстасаванне для засцярогі ад дажджу і сонца ў выглядзе замацаванага на палцы складнога каркаса, абцягнутага матэрыяламі; стрэшка над чым-небудзь’ (ТСБМ). Праз польск. parasol ’тс’ з італ. parasole ’тс’ (para‑ ’абараняць’, sole ’сонца’) (Брукнер, 395). Канечнае ‑н, відаць, пад уплывам сонца.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
кало́цца², 1 і 2 ас. не ўжыв., ко́лецца; незак.
1. Паддавацца колцы; расшчапляцца, драбніцца.
Сухое палена добра колецца.
2. Трэскацца, даваць трэшчыны.
Дошкі ад сонца колюцца.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
астэро́ід, -а, М -дзе, мн. -ы, -аў, м. (спец.).
Малая планета, якая абарачаецца вакол Сонца, галоўным чынам паміж арбітамі Марса і Юпітэра.
|| прым. астэро́ідны, -ая, -ае.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
Ву́гріў ’сонечная, захаваная ад ветру мясціна, дзе добра грэе сонца’ (З нар. сл.). Рус. угрева ’ўчастак зямлі, які лепш награваецца сонцам дзякуючы схілу ў паўднёвы бок’, укр. вигріви ’месца, дзе грэе сонца’, чэш. výhřev ’ціхае месца, дзе добра грэе сонца’. Аддзеяслоўнае ўтварэнне ад уграваць (гл. грэць).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
высо́ка
1. нареч. высоко́;
со́нца ўзняло́ся в. — со́лнце подняло́сь высоко́;
2. в знач. безл. сказ. высоко́;
со́нца яшчэ́ в. — со́лнце ещё высоко́
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
плане́та, -ы, ДМ -не́це, мн. -ы, -не́т, ж.
Нябеснае цела, якое рухаецца вакол Сонца і свеціцца адбітым яго святлом.
|| прым. плане́тны, -ая, -ае і планета́рны, -ая, -ае.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)