Пэ́трахі ’вантробы’ (гродз., Жыв. НС), перан. ’шматкі’ (нясвіж., Сл. ПЗБ), пэ́трах ’ашмётак’ (Цых.), на пэтрах: патрушчыў на пэтрах ’ушчэнт’ (Шляхам гадоў, Мн., 1990, 145). Экспрэсіўны варыянт да патрахі́ ’вантробы’ (гл.), параўн. польск. patrochy ’вантробы; неядомыя абрэзкі і адходы з іх’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
яд, -у, М я́дзе, м.
1. Рэчыва, здольнае выклікаць атручэнне, смерць.
Смяротны яд.
Пчаліны яд.
Яд сумненняў (перан.).
2. перан. Злосць, з’едлівасць.
Кожны гад мае свой яд (прыказка).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
ваява́ць, ваю́ю, ваю́еш, ваю́е; ваю́й; незак.
1. Весці вайну, удзельнічаць у вайне, змагацца.
В. да перамогі.
В. з недахопамі (перан.: змагацца).
2. перан. Сварыцца, буяніць.
Напіўся, вось і ваюе.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
недапе́чаны, -ая, -ае.
1. Не даведзены пячэннем да поўнай гатоўнасці.
Недапечаная бульба.
2. перан. Недастаткова падрыхтаваны да якой-н. працы; малавопытны (разм.).
3. перан. Вялы, бязвольны (разм.).
Н. хлопец.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
ледзяны́, -а́я, -о́е.
1. гл. лёд.
2. Пакрыты лёдам.
Ледзяная горка.
3. Вельмі халодны.
Ледзяная вада.
4. перан. Адубелы ад холаду.
Ледзяныя пальцы.
5. перан. Пагардліва халодны.
Л. позірк.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
◎ Ламата́ ’дробнае галлё, сукі’ (Сцяшк.), ’ламачча’, перан. ’няўмека’, у выразе: есці ламату ’ўсё, што папала’ (гродз., ’. Сл. паўн.-зах.). Магчыма, балтызм. Параўн. літ. lamätas ’кавалак’, лат. lamalaś ’завала, засаўка’ (гл. Буга, РФВ, 71, 464 і 466; Мюленбах-Эндзелін, 2, 417; Фрэнкель, 338).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ По́вадзь (поваць) ’разводдзе, паводка’ (астрав., воран., Сл. ПЗБ), ст.-бел. поводь ’тс’ (Сл. Скар.). Укр. повідь, рус. поводь ’паводка’, польск. powódź ’тс’, чэш., славац. povoden ’тс’, славац. povodie ’басейн ракі’. Ад *po‑ і *vodъ ’водная прастора, шмат вады’ — бязафікснае ўтварэнне са значэннем зборнасці ад вада (гл.), параўн. бегаць ’мноства’ (ТС) ад багацце. Банькоўскі (2, 738) узводзіць да powodzić ’весці’, што сумнеўна з пункту погляду семантыкі. Сюды ж повадзь (поваць) ’многа’ (астрав., воран., Сл. ПЗБ), параўн. укр. повідь ’паводка’, перан. ’безліч’, польск. powódź ’тс’. Перанос паводле падабенства: ’вялікая колькасць вады’ > ’вялікая колькасць чаго-небудзь’. Параўн. яшчэ семантыку ст.-грэч. πέλαγοζ ’мора’, перан. ’акіян (вялікая колькасць), бязмежнасць’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
урэ́зацца, -э́жуся, -э́жашся, -э́жацца; -э́жся; зак., у што.
1. Уваткнуцца, укліні́цца ў што-н. вузкім, вострым.
Човен урэзаўся ў пясчаны бераг.
Лес клінам урэзаўся ў поле (перан.).
2. перан. Імкліва ўварвацца ўнутр чаго-н.
Конніца ўрэзалася ў варожыя рады.
3. перан. Запомніцца моцна і адразу.
У. ў памяць.
4. перан. З разгону сутыкнуцца з чым-н. (разм.).
Машына ўрэзалася ў слуп.
|| незак. ураза́цца, -а́юся, -а́ешся, -а́ецца і урэ́звацца, -аюся, -аешся, -аецца.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
адзеравяне́лы, -ая, -ае.
1. Які стаў цвёрдым, як дрэва, неадчувальным.
Адзеравянелыя ад холаду рукі.
2. перан. Анямелы, здранцвелы, нерухомы, застылы.
А. твар.
3. перан. Безуважны, абыякавы.
|| наз. адзеравяне́ласць, -і, ж.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
це́мра, -ы, ж.
1. Адсутнасць святла, густы змрок, цемната.
Начная ц.
2. перан. Культурная адсталасць; невуцтва.
3. перан. Увасабленне зла, пакут, цемрашальства.
Перамога святла над цемрай.
|| прым. це́мраны, -ая, -ае.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)