крыгахо́д, ‑у, М ‑дзе, м.
Рух лёду па цячэнню рэк вясной (у час раставання) і восенню (у час замярзання). На рацэ з грукатам і стогнам, падобным на далёкае водгулле гармат, прашумеў крыгаход, і праз два дні паводка аж да далягляду заліла прырэчныя лугі і палеткі. Краўчанка. На рэчцы крышацца ільдзіны, У белай пене крыгаход. Матэвушаў.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Тыры́б ‘прасека праз лес’ (кобр., Ск. нар. мовы). Нульсуфіксальнае ўтварэнне ад мясцовага дзеяслова тырыбэ́тэ ‘церабіць (лес)’, гл. церабіць. Параўн. рус. арханг. те́реб ‘расчышчаная ад кустоў зямля пад раллю’, алан. теребе́ ‘пакосы, лугі’, якія ўзыходзяць да теребить ‘церабіць’, апошняе звязваюць з тереть, тру (Фасмер, 4, 45–46). Значэнне, магчыма, пад уплывам трыба 1, гл. Сюды ж утварэнне тырыбі́ж ‘расцяроб’ (кобр., ЛА, 2) з суф. іж‑, што адпавядае суф. ‑еж у прасторавым значэнні (Сцяцко, Афікс, наз.), суадноснае з церабе́ж ‘тс’, укр. теребі́ж ‘месца, ачышчанае ад кустоў’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
плеш, ‑а, м.
Тое, што і плех. — Да маладых дзяўчат [Павалковіч] так і ліпне, але чамусьці яшчэ не жанаты. А ўжо ў гадах, і ў добрых гадах. Плеш на галаве, як месяц. Машара. А там лугі па Свіслачы ляглі З іх купамі лазы, алешын, І астраўкі, і пустак плешы, Дзе сіняваты шоўк развешан, Што выткалі ім подыхі зямлі. Колас.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
касьба́, ‑ы, ж.
1. Дзеянне паводле дзеясл. касіць (у 1 знач.); кашэнне. Касьба канюшыны. □ Раніцою жанчына застала Уладзіміра Ільіча за касьбой — гэта была яго ранішняя гарадка. Гурскі.
2. Пара, калі косяць травы; касавіца. Прайшоў гадок, мінуў другі, Ў касьбу запахлі мурагі. Колас. З чэрвеня на ліпень лугі губляюць краскі. З чэрвеня на ліпень у Грыпях касьба. Пташнікаў.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
луг 1, ‑у, М лузе, м.
Сенажаць, пераважна заліўная, накрытая шматгадовай травяністай расліннасцю. Мурожны луг. □ А луг зялёным аксамітам, Вянкамі кветак апавіты, Разлёгся ў роскашы-красе. Колас. Са смугі выступалі.. бяскрайнія лугі з крыху сумнымі стагамі. Карпаў.
луг 2, ‑у, М лузе, м.
Едкі раствор, прыгатаваны з попелу, залітага варам (ужываўся для мыцця бялізны, галавы і інш.); шчолак.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
раздо́льны, ‑ая, ‑ае.
1. Шырокі, прывольны, раскінуты на вялікай прасторы. Раздольныя лугі. □ Пачыналася касьба на раздольных прырэчных лугах, рыхтаваліся да жніва. Хадкевіч. Прыедуць сябры. На зары У стэпе раздольным, цалінным — Ураз загудуць трактары, Запахне раллёй і бензінам... Вярцінскі.
2. перан. Свабодны, лёгкі. З раніцы да позняга вечара ішло ваеннае вучэнне, скончылася вольніца, раздольнае казацкае жыццё. Мікуліч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
рассціла́цца, ‑аецца; незак.
1. Незак. да разаслацца.
2. Размяшчацца на вялікай прасторы. Навокал рассцілалася поле, яшчэ даволі стракатае: за жаўтлявым спелым жытам зелянела бульба, з другога боку сінеў лубін. Шамякін. Абапал дарогі рассцілаліся зялёныя лугі. Мядзёлка.
3. Слацца нізка над паверхняй чаго‑н. Дым ішоў у глыбіню лесу і рассцілаўся там па зямлі. Кулакоўскі.
4. Зал. да рассцілаць.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
стро́мы, ‑ая, ‑ае.
Вельмі круты. Скалісты, ззаду асветлены прам[янямі] бераг быў стромы, як сцяна, высокі — больш за дзвесце метраў. Брыль. Рака ўвесь час пятляе, па абодва бакі яе шырокія заліўныя лугі. На заваротах — адзін бераг нізкі, пясчаны, другі — стромы, круты. Сачанка. [Дзеці] павольна абышлі ўжо тры бакі будыніны і цяпер павінны былі выйсці на чацвёрты бок, што выходзіў на стромы адхон. Караткевіч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
наводня́ть несов., прям., перен. затапля́ць; (заливать) заліва́ць; (наполнять) напаўня́ць, запаўня́ць; (только в перен. знач.) навадня́ць;
река́ наводня́ет луга́ рака́ затапля́е (заліва́е) лугі́;
то́лпы наводня́ют у́лицы нато́ўпы напаўня́юць (запаўня́юць) ву́ліцы;
наводня́ть ры́нок това́рами запаўня́ць (напаўня́ць, навадня́ць) ры́нак тава́рамі;
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
зали́ться в разн. знач. залі́цца;
луга́ залили́сь водо́й лугі́ залілі́ся вадо́й;
ма́льчик весь зали́лся су́пом хлапчу́к уве́сь залі́ўся су́пам;
вода́ залила́сь за воротни́к вада́ заліла́ся за каўне́р;
зали́ться соловьём залі́цца салаўём;
зали́ться кра́ской залі́цца чы́рванню;
зали́ться слеза́ми залі́цца сляза́мі.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)