лаза́, ‑ы; мн. лозы, лоз і лозаў; ж.
1. Кусты некаторых парод вярбы, вінаграду. Вінаградная лаза. □ Астраўкі параслі кучаравай лазой і здалёк нагадвалі копы сена. Шашкоў.
2. Галлё вінаграду, вярбовых кустоў; матэрыял з лазовай драўніны ці кары. Вязаць лазою венікі. □ Дзеці, падлеткі неслі пучкі лазы, вербалозніку. Бялевіч. Сярод пастушкоў ваколіцы мае складаныя ножыкі карысталіся вялікай славай.. За гэтыя ножыкі пастухі вучылі мяне плесці кашы з лазы, лапці. Бядуля. // толькі адз. Дубец як прадмет пакарання; розга. А чарвячок грызе сумленне — Прадвеснік лазні і лазы. Колас.
•••
Даць лазы гл. даць.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
зразуме́ць, ‑ею, ‑ееш, ‑ее; зак., каго-што.
1. Засвоіць сэнс, змест чаго‑н.; асэнсаваць. Зразумець тлумачэнне настаўніка. □ Алеся зразумела жарт і пакрыўджана змаўчала. Шамякін.
2. Здагадацца ці даведацца аб чым‑н.; усвядоміць што‑н. Зразумець сваю памылку. □ У Ліды пахаладзела сэрца: яна адразу ўсё зразумела. Сяргей памёр. Шамякін. У хату зайшла маці. Глянула на пабітае акно і адразу ўсё зразумела. Рылько.
3. Пазнаць, распазнаць чалавека, разабрацца ў яго думках, поглядах, учынках. І не ведаў яшчэ Алёша, што ніколі не зразумее ён гэтага чалавека. Чорны.
•••
Даць зразумець гл. даць.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
заказа́ць 1, ‑кажу, ‑кажаш, ‑кажа; зак.
1. што і па чым. Даць заказ 1 (у 1 знач.) на што‑н. Заказаць абед. □ Пайшлі браты да каваля і заказалі сабе па булаве. Якімовіч. Чырванеючы ад хвалявання.., Лёня заказаў музыкам свой любімы вальс. Брыль.
2. Разм. Даць наказ, апавясціць. Заказаць абед. □ [Стараста:] — Ну, я ўжо заказаў, каб пасылалі хлопцаў у школу. Колас.
заказа́ць 2, ‑кажу, ‑кажаш, ‑кажа; зак., каму-чаму, звычайна з інф.
Уст. Забараніць. Ну, а сэрца, ці сэрцу закажаш, Што зрабіць — ці забыць, ці кахаць. Астрэйка.
•••
(І) дзесятаму заказаць — зарачыся ніколі больш не рабіць чаго‑н.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
запатрабава́нне, ‑я, н.
1. Кніжн. Дзеянне паводле знач. дзеясл. запатрабаваць.
2. Кніжн. Афіцыяльны зварот з патрабаваннем, просьбай даць якія‑н. звесткі, тлумачэнні.
3. Неабходнасць, патрэба. Культурныя запатрабаванні працоўных.
•••
Да запатрабавання — пра карэспандэнцыю, якая выдаецца на пошце па патрабаванню адрасата.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
пазы́чыць, -чу, -чыш, -чыць; -чаны; зак.
1. што і чаго каму. Даць у доўг.
П. каму-н. грошы або грошай.
2. што і чаго ў каго. Узяць у доўг.
П. у каго-н. грошы (грошай).
◊
У сабакі вачэй пазычыць або пазычыўшы (разм., неадабр.) — страціць сумленне, пачуццё сораму.
|| незак. пазыча́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е.
◊
Не пазычаць чаго — ёсць, хапае.
Гэтаму чалавеку розуму не пазычаць.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
кры́ўда, -ы, ДМ -дзе, ж.
1. мн. -ы, крыўд. Несправядлівы папрок, грубы ўчынак, дапушчаная абраза ў дачыненні да каго-н.
Не зрабіць нікому ніякай крыўды.
2. Пачуццё горычы, выкліканае несправядлівымі ўчынкамі, паводзінамі.
◊
Быць у крыўдзе на каго — крыўдзіцца.
Не даць у крыўду каго — заступіцца за каго-н., абараніць.
Не ў крыўду хай будзе сказана — не варта злавацца на сказанае.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
азна́чыць, -чу, -чыш, -чыць; -чаны; зак., што.
1. Вызначыць характэрныя рысы чаго-н., даць фармуліроўку чаму-н.
А. геаграфію як навуку.
2. Паказаць кірунак, шлях каму-, чаму-н.; вылучыць на фоне чаго-н.
А. шлях да перамогі.
3. Абумовіць сабой, прадвызначыць.
Вялікая падзея азначыла прыход новага ў жыцці.
|| незак. азнача́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е.
|| наз. азначэ́нне, -я, н. (да 1 і 2 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
асадзі́ць², асаджу́, аса́дзіш, аса́дзіць; аса́джаны; зак.
1. каго-што. Спыніць, прымусіць падацца назад.
А. каня.
2. што. Прымусіць апасці, апусціцца ўніз.
Дождж асадзіў пыл на дарозе.
3. перан., каго-што. Даць адпор каму-н., прымусіць змоўкнуць, змяніць тон, абарваць (разм.).
4. разм. Зваліць ударам.
◊
Асадзі назад! — прыпыніся, дай прайсці; прэч (як патрабаванне пазбавіцца ад каго- ці чаго-н.).
|| незак. аса́джваць, -аю, -аеш, -ае.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
расцані́ць, -цаню́, -цэ́ніш, -цэ́ніць; -цэ́нены; зак.
1. што. Вызначыць цану чаго-н.; ацаніць.
Р. тавар.
2. перан., каго-што. Вызначыўшы свае адносіны да каго-, чаго-н., даць ацэнку, ацаніць.
Р. чый-н. талент.
|| незак. расцэ́ньваць, -аю, -аеш, -ае.
|| наз. расцэ́нка, -і, ДМ -нцы, ж. (да 1 знач.) і расцэ́ньванне, -я, н.; прым. расцэ́начны, -ая, -ае (да 1 знач.).
Расцэначная ведамасць.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
адлюстрава́цца, -ру́юся, -ру́ешся, -ру́ецца; -ру́йся; зак.
1. Даць, атрымаць адлюстраванне на гладкай бліскучай паверхні.
Адлюстраваўся месяц у вадзе.
2. Адбіцца ў свядомасці чалавека ў форме вобразаў і паняццяў.
3. Увасобіцца ў мастацкіх вобразах, праявіцца.
Жыццё найлепш адлюстравалася ў кнізе паэта.
4. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Выявіцца, атрымаць знешняе праяўленне.
На твары адлюстраваўся страх.
|| незак. адлюстро́ўвацца, -аюся, -аешся, -аецца.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)