нея́сно
1. нареч. няя́сна; невыра́зна; незразуме́ла; няпэ́ўна; см. нея́сный;
нея́сно вы́разить мысль няя́сна (невыра́зна) вы́казаць ду́мку;
2. безл., в знач. сказ. незразуме́ла;
для меня́ это нея́сно для мяне́ гэ́та незразуме́ла;
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
наве́рно безл.
1. в знач. сказ. напэ́ўна, пэ́ўна;
э́то уж наве́рно гэ́та ўжо напэ́ўна (пэ́ўна);
наве́рно так и бу́дет напэ́ўна (пэ́ўна) так і бу́дзе;
2. вводн. сл. напэ́ўна, му́сіць, віда́ць;
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
ра́но нареч., безл., в знач. сказ., в разн. знач. ра́на;
ра́но у́тром ра́на, ра́ніцай, ра́ненька;
я пришёл сли́шком ра́но я прыйшо́ў зана́дта ра́на (зара́на);
ещё ра́но обе́дать яшчэ́ ра́на абе́даць;
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
скве́рно
1. нареч. (гадко) пага́на, га́дка, бры́дка; (мерзко) агі́дна; (пакостно) паску́дна;
2. (плохо — о качестве) дрэ́нна, ке́пска;
3. безл., в знач. сказ. дрэ́нна, нядо́бра, ке́пска, бла́га;
◊
скве́рно ко́нчить дрэ́нна ско́нчыць.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
хлоп межд., в знач. сказ. (хлопнул) ляп, бразь, грук; лясь, плясь, лоп, ляп; бах; (глазами) лып; (хлопнулся) бразь, грук, лясь;
хлоп по плечу́ лоп (ляп) па плячы́; см. хло́пнуть, хлопнуться.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
паві́нен в знач. сказ. до́лжен; обя́зан;
паві́нна быць так — должно́ быть так;
мы паві́нны змага́цца за мір — мы должны́ (обя́заны) боро́ться за мир;
◊ што ві́нен, адда́ць п. — посл. долг платежо́м кра́сен
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
цёпла нареч.
1. тепло́;
ц. апрану́цца — тепло́ оде́ться;
ц. развіта́цца — тепло́ прости́ться;
2. в знач. сказ. тепло́;
на дварэ́ ве́льмі ц. — на у́лице о́чень тепло́;
◊ ц. на душы́ — тепло́ на душе́
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
пабо́чны, ‑ая, ‑ае.
1. Які існуе побач з галоўным, асноўным; менш істотны; другарадны. Першае месца сярод пабочнага тыпажу [у паэзіі М. Танка] па праву належыць вобразам бацькоў. У. Калеснік.
2. Чужы, не свой, старонні. З пабочных людзей толькі .. [Пруцікаў] адзін ведаў сцежку на наш новы астравок і мог хадзіць да нас самастойна. Казлоў. [Таццяна] апранацца стала .. па-сялянску, каб не кідацца ў вочы пабочным людзям. Шамякін.
3. Які не мае непасрэдных адносін да чаго‑н. [Дзяўчаткі] заўсёды прыходзяць сюды рыхтаваць урокі і амаль увесь час трацяць на пабочныя гутаркі. Гарбук.
4. Чый‑н., не свой, не ўласны. Пабочны ўплыў. □ [Таня:] Вера мае добрую прафесію. Гэта робіць яе незалежнай ад пабочнай ласкі. Машара.
5. Народжаны без шлюбу. Пабочны сын.
6. У граматыцы — які не звязаны фармальна-граматычнымі сродкамі са сказам і выражае адносіны да выказанай думкі. Пабочнае слова. Пабочнае словазлучэнне. Пабочны сказ.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
пабудава́ць, ‑дую, ‑дуеш, ‑дуе; зак., што.
1. Паставіць, зрубіць дом; узвесці будынак, збудаванне. Дом быў стары, і яго даўно трэба было разбурыць, а на яго месцы пабудаваць новы. Арабей. Гады з два таму тут пабудавалі новы, высокі ды моцны мост. Зарэцкі. // Вырабіць, выпусціць (машыны, механізмы і пад.). Хлапчукі ўздыхнулі. Нехта задуменна сказаў: — Вось бы самалёты такія пабудаваць, як буслы. Лынькоў. // Зрабіць, змайстраваць, зляпіць.
2. перан. Стварыць. Разам з усім савецкім народам працоўныя Беларусі пабудавалі сацыялізм. «Беларусь».
3. Аснаваць на чым‑н. Саўка ведаў, што асуджаныя за «палітыку» карыстаюцца памагаю з боку шырокіх колаў грамады. На гэтым ён і пабудаваў сваю тактыку. Колас.
4. Вычарціць якую‑н. геаметрычную фігуру. Пабудаваць паралелепіпед.
5. Саставіць, скласці што‑н. Пабудаваць фразу. Пабудаваць сказ.
•••
Пабудаваць на пяску — аснаваць што‑н. на ненадзейных, хісткіх звестках, фактах.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Здань ’прывід’, зданнё ’ўява’, зда́нне ’меркаванне’ (Нас.), здання ’прывід’ (Сл. паўн.-зах.). Ц.-слав. зьдань ’пабудова’. Здань — назоўнік на ‑ь (< *і̆) ад дзеепрыметніка на ‑н‑ да дзеяслова zьd‑ati ’стварыць’, як дыял. дрань ’дранка’ ад *dьratі, рус. рвань ад rъvati. Зданнё, зданне, здання адлюстроўваюць фанетычныя варыянты ўтворанага з суф. ‑ьje прасл. zьd‑an‑ьje (польск. zdanie ’думка, сказ’, чэш. zdání, славац. zdanie ’ўява’, рус. зда́ние < ст.-слав. зьданиѥ ’будова, стварэнне’ і інш.). Семантыка ’стварэнне’ > ’уява’ > ’прывід’ цяжкасцей не выклікае. Прасл. zьd‑ адлюстроўваецца ў ц.-слав. зьдъ ’гліна’, чэш. zed ’каменная сцяна’, польск. zdun > бел. дыял. здун ’ганчар’, славен. zídati ’класці сцяну’, балг. зѝдам ’будаваць’, рус. зодчий ’архітэктар’ (апошнія з чаргаваннем галоснага). Літ. žiedžiù, žiẽsti ’фармаваць, ляпіць’, лат. ziest ’абмазваць глінай’ разам са слав. даюць балта-слав. корань *gʼheidh‑, утвораны, паводле Покарнага (1, 245), перастаноўкай з *dheigʼh‑ (адкуль дзяжа, гл.) ’мясіць гліну, цеста’. Параўн. гоц. deigan ’мясіць’, ст.-інд. dēhmi ’абмазваць’, грэч. τείχος ’каменная сцяна’, лац. fingō ’мажу, фармую’, figura (> бел. фігура). Меркаванне Мартынава–Міхневіча (Маладосць, 1969, 5, 42) аб тым, што здань < sъdati sę ’здавацца’ (г. зн. ’прывідзіцца’) патрабуе ўдакладнення ў частцы архетыпу формы: не sъdati, а zьdati. Пра корань гл. Фасмер, 2, 89; Шанскі, 2, З, 81; Махэк₂, 714; Скок, 3, 653–654; БЕР, 1, 639; Траўтман, 367.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)