тучне́ть несов.
1. (о ком-л.) сыце́ць, тлусце́ць, паўне́ць, гладчэ́ць;
2. (о земле) тлусце́ць, набіра́цца сі́лы;
3. (о колосе, зерне) ядране́ць, наліва́цца, паўне́ць; (о траве) станаві́цца сакаві́тым (больш сакаві́тым, сакаўны́м, больш сакаўны́м, сакаўне́йшым, со́чным, больш со́чным, сачне́йшым).
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
пазі́цыя, -і, мн. -і, -цый, ж.
1. Палажэнне, размяшчэнне (кніжн.).
Удалая п. ладдзі ў шахматнай партыі.
Галосныя ў моцнай пазіцыі.
2. Месца размяшчэння войск для баявых дзеянняў.
Артылерыйская, мінамётная п.
Здаць свае пазіцыі (таксама перан.).
3. мн. Раён ваенных дзеянняў.
Адправіцца на пазіцыі.
4. перан. Пункт погляду, думка ў якім-н. пытанні (кніжн.).
Заняць пазіцыю чакання.
З пазіцыі філасофскага матэрыялізму.
Палітыка з пазіцыі сілы.
5. Пастава цела, поза.
Пазіцыі класічнага танца.
Стартавая п. спрынтара.
|| прым. пазіцы́йны, -ая, -ае (да 1—3 знач.).
Пазіцыйная вайна (якая вядзецца на доўгачасовых баявых пазіцыях).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
скава́ць, скую́, скуе́ш, скуе́; скуём, скуяце́, скую́ць; скуй; скава́ны; зак.
1. што. Зрабіць каваннем.
С. сякеру.
2. што. Злучыць пры дапамозе кавання.
С. звёны ланцуга.
3. каго-што. Надзець кайданы, аковы або злучыць кайданамі з кім-н.
С. злачынцаў.
4. перан., каго-што. Пазбавіць свабоды, лёгкасці ў рухах, дзеяннях.
Трывога скавала мае думкі.
С. сілы ворага.
5. перан., што. Зрабіць цвёрдым, нерухомым, замарозіўшы.
Мароз скаваў возера.
Зямлю скавала (безас.) ранавата.
|| незак. ско́ўваць, -аю, -аеш, -ае.
|| наз. ско́ўванне, -я, н. і ско́ўка, -і, ДМ -ко́ўцы, мн. -і, -ко́вак, ж. (да 2 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
спра́віцца, спра́ўлюся, спра́вішся, спра́віцца; зак.
1. з чым і без дап. Змагчы, выканаць што-н. або, маючы сілы, зрабіць што-н.
С. да вечара.
С. з заданнем.
2. з кім-чым. Адолець у барацьбе, перамагчы каго-, што-н.
С. з ворагам.
С. з навалай.
3. Даведацца пра што-н.
С. ў адрасным бюро.
4. Схадзіўшы, з’ездзіўшы куды-н., вярнуцца назад (разм.).
С. туды і назад за суткі.
5. з кім. Зраўняцца з кім-н. (разм.).
У рабоце з ім і малады не справіцца.
|| незак. спраўля́цца, -я́юся, -я́ешся, -я́ецца.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
сі́мвал, ‑а, м.
Умоўнае абазначэнне, знак якога‑н. прадмета, з’явы, ідэі. Белы голуб — сімвал міру. □ І няслі мы сцяг чырвоны, — Сімвал вольнасці і працы, — Ў бойках кулямі прабіты. Броўка. І тут здарылася якраз тое, што непазбежна павінна было здарыцца. Дзядзька Пятрусь стаў для Даніка сімвалам надзей і спадзяванняў. Майхровіч. Зубр — сімвал імклівай сілы — стаў эмблемай магутнага і нястрымнага руху наперад маладой беларускай сацыялістычнай індустрыі, сімвалам «машыннай сілы краіны». В. Вольскі. // У літаратуры — мастацкі вобраз, які ўмоўна перадае якую‑н. думку, ідэю, перажыванне. Не традыцыйная высокая муза, а народная жалейка стала сімвалам, увасабленнем паэзіі. Івашын. // Спец. Умоўнае абазначэнне якой‑н. велічыні, паняцця, прынятае той ці іншай навукай. Сімвалы хімічных элементаў.
•••
Сімвал веры — а) кароткі выклад асноўныя дагматаў хрысціянскай рэлігіі; б) перан. асноўныя перакананні.
Сімвал часу (кніжн.) — тое, што з’яўляецца найбольш тыповым для таго ці іншага часу.
[Ад грэч. symbolon — умоўны знак, прыкмета.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
падмацу́нак, ‑нку, м.
Разм. Тое, што падмацоўвае сілы, надае бадзёрасці. Пасілкаваўшыся і расплаціўшыся за падмацунак, Андрэй павольна падыбаў у суд. Колас. [Піліп Антонавіч:] — Ты вось, кабеціна, наконт падмацунку паклапаціся, а то ж чалавек з дарогі, прагаладаўся, мусіць, а потым ужо разбяромся, чыя праўда. Ляўданскі. Гаспадыня ж за сталом нічога не гаварыла, але пасля снедання і абеду прыносіла нам у гумно падмацунак. С. Александровіч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
нязно́сны, ‑ая, ‑ае.
1. Такі, што перавышае сілы, цярпенне, які пераносіцца з цяжкасцю. Нязносная гарачыня. □ Праўду кажуць, што з часам усё праходзіць, нават самы нязносны боль забываецца. Сабаленка. // Вельмі надакучлівы. Нязносны сусед.
2. Які доўга не зношваецца; вельмі моцны. [Марцін:] — Нейкі незнаёмы дзядзька прыйшоў і дае мне мае два кавалкі скуры з трансмісійнага паса.. Гэта ж нязносныя былі б падэшвы... Пестрак.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
паро́дыя, ‑і, ж.
1. Твор, сатырычны або камічна падроблены пад іншы твор. У гэты перыяд нашага сумеснага жыцця ўзнікла думка паспрабаваць свае сілы ў літаратурнай пародыі. Хведаровіч.
2. перан. Знешняе, няўдалае перайманне чаго‑н., скажонае падабенства да чаго‑н. А боты штосьці не ішлі, Пакупнікі іх абміналі... Па-першае, шалёная цана, А па-другое, не абутак, а пародыя адна. Валасевіч.
[Грэч. parödia.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
паўста́нне, ‑я, н.
Масавае ўзброенае выступленне супроць пануючых класаў у абарону класавых або нацыянальных інтарэсаў. Сялянскае пытанне, вучылі М. Г. Чарнышэўскі і М. А. Дабралюбаў, можа быць вырашана толькі рэвалюцыйным шляхам, шляхам узброенага паўстання. Ларчанка. Тая ж хроніка таксама адзначала, што сілы рэвалюцыйнага руху не складалі зброі: то там, то сям адбываліся паўстанні, нават у вайсковых часцях, не спыняліся забастоўкі. Колас.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
апра́віцца, апраўлюся, аправішся, аправіцца; зак.
1. Паправіцца, ачуняць; аднавіць свае сілы. Але гэтым разам не памёр стары, аправіўся. Гарэцкі. Андрыяну Цітавічу хацелася нешта такое гаварыць, нешта такое рабіць, каб Уладзік хутчэй аправіўся ад гора, ад пакутлівых перажыванняў. Марціновіч. // Дасягнуць ранейшага або блізкага да ранейшага стану. Аправіцца ад вайны.
2. Разм. Спаражніцца. Параўняўшыся з.. [вярбою], Булякін весела, жартаўліва скамандаваў: — Стой! Аправіцца, пакурыць! Колас.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)