◎ Напу́чываць ’павучаць’ (Юрч. СНС), напучаць ’навучаць, накіроўваць на правільны шлях’ (Ян.). Да пуць ’шлях, дарога’ ў выніку семантычнай кандэнсацыі вядомага царкоўнаславянскага выразу наставлять на путь истинный ’настаўляць на жыццёвы шлях, павучаць’, параўн. укр. напучити, напучувати ’паказваць шлях, навучаць’, рус. напутить ’паказаць шлях; навучыць’ і інш.⇉*
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
задыя́к, -а, м. (спец.).
Пояс неба, па якім Сонца праходзіць свой бачны шлях на працягу года.
Знакі задыяка (абазначэнне 12 сузор’яў, праз якія праходзіць задыяк).
|| прым. задыяка́льны, -ая, -ае.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
пратары́ць, -тару́, -то́рыш, -то́рыць; -то́раны; зак., што.
Пракласці хадзьбой, яздой, зрабіць наезджаным, добра вядомым.
П. шлях, дарогу.
Юрый Гагарын пратарыў (перан.) дарогу ў космас.
|| незак. прато́рваць, -аю, -аеш, -ае.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
кружны́, ‑ая, ‑ое.
Абходны, акольны, больш далёкі (пра шлях, дарогу і пад.). Кружная дарога. □ [Марцаліс] не пайшоў напрасткі, а выбраў кружны шлях — больш доўгі і больш пэўны. Шыцік.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
даль, -і, мн. -і, -яў і -ей, ж.
1. Далёкі прастор; прасцяг, шыр.
Далі леглі сінім морам.
2. (звычайна з азначэннем). Далёкае месца.
Блакітная д.
Праклалі шлях у касмічныя далі.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
цяжа́рны, ‑ая, ‑ае.
Абл. Вельмі цяжкі. Астаўся ззаду шлях блукання, Цяжарны шлях пакут, туляння. Колас. Адкуль навісла над .. [Зосяю] гэта цяжарная ўдушлівая духата, засмуціўшы яе вочы, здавіўшы сэрца? Гартны.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
некапіталісты́чны, ‑ая, ‑ае.
Які неўласцівы капіталізму. Некапіталістычны шлях развіцця.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
сямівярсто́вы, ‑ая, ‑ае.
Адлегласць у сем вёрст. Сямівярстовы шлях.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
нае́здзіць, -джу, -дзіш, -дзіць; -джаны; зак.
1. што і без дап. Праездзіць нейкі час; ездзячы, праехаць пэўную колькасць кіламетраў.
Н. тысячы кіламетраў.
2. што. Частай яздой пракласці, утрамбаваць дарогу.
Н. шлях.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
то́рны, ‑ая, ‑ае.
1. Наезджаны, гладкі, роўны (пра дарогу, шлях). [Буйскі] шпарка ішоў па торнай дарозе на поўнач. Шамякін. Неўзабаве .. [Туравец і Шашура], выбраўшыся ўжо зноў на горны шлях, пад’ехалі да рэгуліровачнага паста. Мележ. Торная, выгладжаная палазамі санак, .. [дарога] зырка паблісквала перад вачамі, бура-рыжаватай істужкай бегла ў глыбіню лесу. М. Ткачоў.
2. перан. Адкрыты, даступны, шырокі (пра жыццёвы шлях). Свет расчынен вам [дзецям] прасторны, Зняты ўсе парогі, Каб пракласці шлях свой горны. Колас.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)