каёмка, ‑і, ДМ ‑мцы; Р мн. ‑мак; ж.
Памянш. да кайма; вузкая кайма. Вока Алеся ледзь заўважыла супроцьлеглы бераг з сіняй каёмкай сасновага лесу. Броўка. Калі набягае хваля, зграбныя птушкі спрытна адскокваюць ад каёмкі белай пены. В. Вольскі.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
паспакайне́ць, ‑ею, ‑ееш, ‑ее; зак.
Стаць спакойным, спакайнейшым; супакоіцца. Выпіўшы кроплі, Гаховіч крыху паспакайнеў. Паслядовіч. На захадзе пачало святлець, вецер паспакайнеў, паміж хмарамі паказаўся блакіт. Новікаў. / у безас. ужыв. Ваенная хваля адышла на захад, і ў горадзе паспакайнела. Чорны.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
адпачыва́ючы, ‑ая, ‑ае.
1. Дзеепрым. незал. цяпер. ад адпачываць.
2. у знач. наз. адпачыва́ючы, ‑ага, м. Той, хто дзе‑н. адпачывае. З акіяна нахлынула раптам вялікая хваля і нечакана акаціла ўсіх адпачываючых халоднай вадой. Лынькоў.
3. Дзеепрысл. незак. ад адпачываць.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Валнавацца ’кіпець’ (пра ежу) (Жд.). Рус. волноваться ’хадзіць хвалямі’, волновать ’моцна кіпець (пра ваду)’. Да *вална ’хваля’, прасл. *vьl‑. У гэтым слове можна бачыць як семантычнае новаўтварэнне, так і захаванне аднаго са значэнняў кораня *vьl‑; параўн. ст.-рус. і ц.-слав. вълати ’прыводзіць у рух, узрушаць’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Змо́га ’здольнасць, магчымасць’. Рус. абл. смо́га ’тс’, укр. змо́га ’тс’, в.-луж. zmoha ’хваля’. Параўн. ст.-рус. съмогати ’дапамагаць’ (XVI ст.). Бяссуфіксны наз. ад дзеяслова съмогати, відаць, у больш шырокім, чым зафіксавана ў ст.-рус., значэнні (параўн. н.-луж. zmognuś se ’мацавацца, акрыяць’). Корань mog‑ гл. магчы.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
адбе́гчы, ‑бягу, ‑бяжыш, ‑бяжыць; ‑бяжым, ‑бежыце, ‑бягуць; пр. адбег, ‑ла; заг. адбяжы; зак.
Бягом аддаліцца на нейкую адлегласць ад каго‑, чаго‑н. Закруцілася змяя, засіпела так, што Ра спалохаўся і адбег назад. Маўр. // перан. Хутка аддаліцца ад чаго‑н. Хваля адбегла ад берага.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
накаці́цца сов., в разн. знач. накати́ться;
бервяно́ ~ці́лася на нагу́ — бревно́ накати́лось на́ ногу;
хва́ля ~ці́лася на бе́раг — волна́ накати́лась на бе́рег
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
прылі́ць сов., прям., перен. прили́ть;
кроў ~ліла́ да галавы́ — кровь прилила́ к голове́;
хва́ля пяшчо́ты ~ліла́ да сэ́рца — волна́ не́жности прилила́ к се́рдцу
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
◎ Плесь ’хвалі’ (Гарэц., Др.-Падб.), ’хваля’ (Стан.), смал. плесь ’тс’, ’усплёск’, ’хваляванне’, плёсы ’хвалі’. Відаць, на базе плёскаць утворана гукапераймальнае плес- з прасл. суф. *‑ь з адцягненым значэннем, параўн. балг. плѐс, серб.-харв. пљес — пра гук падзення ў ваду, плёскат, параўн. паралельныя формы плясь (гл.), балг. пляс, серб.-харв. п/ьас ’тс’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
фуга́с, ‑а, м.
1. Зарад выбуховага рэчыва, які закладваецца ў зямлю або пад вадой і ўзрываецца пры праходжанні праціўніка ў гэтым месцы. Танк падарваўся на закладзеным фугасе. Лынькоў.
2. Разм. Фугасная бомба. Хваля за хваляй наплывалі «юнкерсы» і «месеры». Разам з фугасамі скідвалі бак з бензінам. «Звязда».
[Фр. fougasse ад лац. focus — агонь.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)