і́мпульс, ‑у, м.
1. Унутраны штуршок да якога‑н. дзеяння; пабуджэнне, пабуджальная прычына. Ахтан асцярожна заўважыў: — У навуковай рабоце часамі важна бывае даць імпульс, калі хочаце, падаць прыклад... Алешка.
2. Колькасць руху, роўная здабытку масы цела на яго скорасць.
•••
Нервовы імпульс — хваля ўзбуджэнняў, якая распаўсюджваецца па нервовай сістэме.
Электрычны імпульс — імгненны адзінкавы скачок току або напружання ў электрычным ланцугу.
[Лац. impulsus — удар, штуршок.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
разлёт, ‑у, М ‑лёце, м.
1. Дзеянне паводле дзеясл. разлятацца 1 (у 1 знач.) — разляціцца (у 1 знач.). // Контур, абрысы чаго‑н. у выглядзе раскінутых, прыўзнятых крылаў. Разлёт броваў.
2. Палёт, рух з паступова нарастаючай скорасцю; скорасць, набраная такім налётам, рухам. З разлёту .. [вятры] білі ў стромкі бераг, выстрыгалі барханы. Ракітны. З разлёту .. [танк] зрабіў круты круг. Мележ.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
касмі́чны косми́ческий;
к. палёт — косми́ческий полёт;
~ная раке́та — косми́ческая раке́та;
○ ~ная ху́ткасць (ско́расць) — косми́ческая ско́рость;
к. пыл — косми́ческая пыль;
~ныя прамяні́ — косми́ческие лучи́;
к. карабе́ль — косми́ческий кора́бль
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
замару́дзіць, ‑руджу, ‑рудзіш, ‑рудзіць; зак.
1. што. Зрабіць больш павольным, марудным, паменшыць скорасць чаго‑н. Замарудзіць крок. □ Цягнік якраз замарудзіў хаду каля паўстанка. Хадкевіч.
2. без дап., з інф. або з чым. (звычайна з адмоўем). Затрымацца, прыпазніцца. Калеснік канчаў насаджваць спіцы, і каваль не замарудзіў з нацяжкай шыны. Пальчэўскі. Сцёпа, вядома, не замарудзіў прынесці кніжку, чым яшчэ больш узрадаваў дзядзьку Мікалая. Якімовіч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
разно́сны, ‑ая, ‑ае.
1. Які мае адносіны да разносу, прызначаны для разносу (у 1 знач.). Разноснае блюда.
2. Звязаны з продажам уразнос, прызначаны для такога продажу. Разносны тавар.
3. Які служыць для рэгістрацыі выходнай карэспандэнцыі. Разносная кніга.
4. Разм. Які змяшчае рэзкую крытыку. Разносны артыкул.
5. Спец. Які перавышае дазволеную разлікам колькасць абаротаў рухавіка, выклікаючы разбурэнне частак машыны. Разносная скорасць.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
раскаці́ць, ‑качу́, ‑ко́ціш, ‑ко́ціць; зак., што.
1. Коцячы, раз’яднаць, развесці ў розныя бакі. Раскаціць бочкі. □ Дастаць .. гармонік ніхто не мог. Для гэтага прыйшлося б раскаціць усю кучу бярвення. Якімовіч.
2. Разагнаўшы, паступова надаць вялікую скорасць чаму‑н. Раскаціць каляску.
3. Пакаціўшы, разгарнуць, раскруціць што‑н. згорнутае ў рулон. Раскаціць сувой. □ Хросны раскаціў на стале шарачак і аберуч пагладзіў яго. Брыль.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
гасі́ць, гашу́, га́сіш, га́сіць; незак., што.
1. Спыняць гарэнне; тушыць.
Г. свечку.
2. перан. Перашкаджаць развіццю чаго-н.; заглушаць (жаданні, пачуцці).
Г. ініцыятыву.
3. Змяншаць ці спыняць дзеянне чаго-н. (спец.).
Г. хістанні.
Г. скорасць.
4. Рабіць што-н. несапраўдным, непрыгодным для далейшага ўжывання.
Г. доўг.
Г. паштовыя маркі.
5. Моцна ўдараць па чым-н. (разм.).
Г. абухом па дзвярах.
○
Гасіць вапну — дабаўляць вады ў вапну, каб атрымаць з яе белы парашок — будаўнічую гашаную вапну.
|| зак. загасі́ць, -гашу́, -га́сіш, -га́сіць; -га́шаны (да 1 знач.) і пагасі́ць, -гашу́, -га́сіш, -га́сіць; -га́шаны.
|| наз. гашэ́нне, -я, н.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
разві́цца, -заўю́ся, -заўе́шся, -заўе́цца; -звіўся, -звіла́ся, -ло́ся; зак.
1. Раскруціцца, расплесціся (пра што-н. звітае, завітае).
Вяроўка развілася.
2. Распусціцца (пра пупышкі, кветкі і пад.).
З прыходам цяпла дрэўца прыгожа развілося.
Тады каза разжывецца, як куст разаўецца (прыказка).
3. Відазмяняючыся, знаходзячыся ў працэсе росту, дасягнуць вышэйшай або пэўнай стадыі развіцця.
Усходы добра развіліся.
4. Дайсці да высокай ступені дасканаласці, высокага ўзроўню, найбольшай сілы.
Шырока развілася сучасная літаратура.
Здольнасці развіліся.
5. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Стаць мацнейшым, умацавацца, памацнець.
Мускулы развіліся.
6. Паступова павялічваючыся, узмацняючыся, дайсці да значнай ступені.
З гары развілася вялікая скорасць.
|| незак. развіва́цца, -а́ецца.
|| наз. развіццё, -я́, н.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
уба́віць сов., в разн. знач. уба́вить;
у. цану́ — уба́вить це́ну;
у. крок — уба́вить шаг;
у. ско́расць — уба́вить ско́рость;
у. святло́ — уба́вить свет;
◊ ні ў. ні прыба́віць — ни дать ни взять
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
разго́н, ‑у, м.
1. Дзеянне паводле дзеясл. разганяць — разагнаць (у 1, 3 і 4 знач.).
2. Рух з паступова нарастаючай скорасцю; скорасць, набытая кім‑, чым‑н. у выніку такога руху; разбег. Узяўшы добры разгон, Якаў неўзабаве пачаў даганяць уцекача. Кулакоўскі. Конь закусіў цуглі, выцягнуў галаву і ляцеў стралой, набіраючы ўсё большы разгон. Машара.
3. Адлегласць ад аднаго пункта прасторы да другога. Ад Верхаянска да Алтая Які разгон, якая шыр! Тут для жыцця ўсяго хапае, О, наша матухна Сібір! Непачаловіч. // Разм. Не занятая нічым прастора; прастор. Бачу і чытаю іншыя скрыжалі — Credo нашых дзён: Вольныя пуціны, сонечныя далі, Без канца разгон. Колас.
4. перан. Шырыня, размах у дзеяннях, дзейнасці. Гаспадарка выйшла на добрую дарогу і набірала ўсё большы і большы разгон. Дуброўскі. [Антон Пятровіч:] — Ідзі да нас [на завод]. Там, брат, разгон! Ого-го, які разгон!.. Ваданосаў.
5. Разм. Строгая вымова; разнос, праборка. Даць разгон.
•••
З разгону — моцна разагнаўшыся, набраўшы скорасць.
У разгон — у роскідку (араць).
У разгоне (у знач. вык.) — пра тых, хто разасланы, адасланы куды‑н.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)