Неўзаме́ткі ’непрыкметна, незаўважальна’ (Касп., Сл. ПЗБ), неўзаме́тку ’тс’ (Нас., ТС), неўзаме́тцы ’незаўважальна, непрыкметна’ (ТС). З прыназоўнікавых словазлучэнняў не ў заметкі і пад. (ускосны склон назоўніка).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Ро́вам рэўці, роўма раўці́ ’не сціхаючы, моцна крычаць’ (ТСБМ, Шуба, Прыслоўе, 57; калінк., З нар. сл.), параўн. славац. revem revať ’тс’. Творны склон назоўніка роў 2 (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Пацые́нт ’хворы ў адносінах да ўрача’ (ТСБМ). Праз польск. pacjent ці рус. пацие́нт з лац. patiens, Род. склон patientis ’які пакутуе’ < patior ’цярплю’ (Сл. иностр. слов, 1988, 377; SWO, 1980, 540).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Ву́дрыг плакаць прысл. ’моцна, усхліпваючы, плакаць’ (З нар. сл., калінк.). З в‑ і дрыг (да дрыжаць, дрыготка) з устаўным у, дзе дрыг першапачаткова вінавальны склон (параўн. рус. навзрыд, вдребезги і г. д.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
О́птам ’вялікай колькасцю’ (ТСБМ). Параўн. «оптам і ў розніцу». Запазычана з рус. оптом, якое з *обьт. Форма оптам адлюстроўвае творцы склон (Фасмер, 3, 147; КЭСРЯ, 311), *обьт — дало рус.-ц.-слав. общий.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Склане́нне ‘змяненне па склонах’ (ТСБМ, Байк. і Некр.). Як і рус. склоне́ние ‘тс’, з польск. skłonienie, што калькуе лац. inelinatio, deklinatio ‘тс’ (Кохман, Stosunki, 126), параўн. сучаснае польск. deklinacja ‘тс’. Гл. склон.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
аглюціна́цыя, ‑і, ж.
Спец.
1. Склейванне ў камячкі бактэрый, чырвоных крывяных цельцаў і інш. мікраарганізмаў пры ўздзеянні на іх імуннай сывараткі.
2. З’ява, уласцівая граматычнаму ладу мангольскіх, цюркскіх, фіна-угорскіх і інш. моў, паводле якой граматычныя адносіны (склон, лік і г. д.) вызначаюцца з дапамогай далучэння адназначных стандартных афіксаў да нязменных асноў або каранёў.
[Лац. agglutinatio — склейванне.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Вярхо́м ’конна’ (БРС), вярьхом ’тс’ (Бяльк.), укр. верхом, рус. верхом, польск. wierzchem ’тс’. Узнікла як адгалінаваны амонім з дзеепрыслоўя верхам (< vьrx‑ъmь) ’зверху, наверсе’, якое ўяўляе сабой творны склон адзіночнага ліку ад верх (Шанскі, 1, В, 70).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Дарэ́мнасць ’дарэмнасць’ (БРС, Нас.), дарэ́мны, дарэ́мна (Нас.). Укр. даре́мний, даре́мно, даре́мність ’тс’. Запазычанне з польск. daremny, daremność, daremnie. Аб запазычанні сведчыць гук «e» (зыходным тут з’яўляецца тв. склон польск. назоўніка darem, ад dar). Гл. Кюнэ, Poln., 50; Бернекер, 1, 179.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Тво́рны ў выразе: творны склон ’Instrumentalis’ (ТСБМ, Гарэц., Байк. і Некр.). Калька рус. твори́тельный (падеж) ’тс’: вынік “суфіксальнай дывергенцыі” з заменай суф. ‑тель суф. ‑ны, гл. Бідэр у Прыгодзічы, Герман Бідэр як даследчык беларускай мовы. Мінск, 2007, 45; фактычна — частковага калькавання.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)