перахапі́ць сов.

1. в разн. знач. перехвати́ть;

п. руку́, адве́дзеную для ўда́ру — перехвати́ть ру́ку, отведённую для уда́ра;

п. пісьмо́ — перехвати́ть письмо́;

п. по́зірк — перехвати́ть взгляд;

п. ганцо́ў — перехвати́ть гонцо́в;

п. та́лію по́ясам — перехвати́ть та́лию по́ясом;

п. пяць ты́сяч рублёў — перехвати́ть пять ты́сяч рубле́й;

п. камуніка́цыі праці́ўнікавоен. перехвати́ть коммуника́ции проти́вника;

2. (поесть наскоро, немного) перехвати́ть, перекуси́ть;

3. разг. (проявить неумеренность) перехвати́ть, переборщи́ть

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

проце́нт в разн. знач. працэ́нт, -та м.; адсо́так, -тка м.;

пра́вило проце́нтов мат. пра́віла працэ́нтаў (адсо́ткаў);

просты́е проце́нты мат. про́стыя працэ́нты (адсо́ткі);

сло́жные проце́нты склада́ныя працэ́нты (адсо́ткі);

вы́полнить план на сто проце́нтов вы́канаць план на сто працэ́нтаў (адсо́ткаў);

оди́н проце́нт, два проце́нта, пять проце́нтов адзі́н працэ́нт (адсо́так), два працэ́нты (адсо́ткі), пяць працэ́нтаў (адсо́ткаў);

проце́нт при́былей працэ́нт (адсо́так) прыбы́ткаў;

под больши́е проце́нты пад вялі́кія працэ́нты (адсо́ткі);

на (все) сто проце́нтов на (усе́) сто працэ́нтаў (адсо́ткаў);

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

перане́сці сов., в разн. знач. перенести́; (пережить — ещё) испыта́ть; претерпе́ть;

п. дро́вы пад паве́ць — перенести́ дрова́ под наве́с;

п. це́раз руча́й — перенести́ че́рез руче́й;

п. сталі́цу ў но́вы го́рад — перенести́ столи́цу в но́вый го́род;

п. свае́ ду́мкі ў міну́лае — перенести́ свои́ мы́сли в про́шлое;

аднаскладо́вае сло́ва не́льга п. — односло́жное сло́во нельзя́ перенести́;

п. пасяджэ́нне на пяць гадзі́н — перенести́ заседа́ние на пять часо́в;

п. ця́жкую хваро́бу — перенести́ тяжёлую боле́знь;

п. мно́га го́ра — перенести́ (испыта́ть) мно́го го́ря

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

прае́хаць сов.

1. в разн. знач. прое́хать; (в официальном выражении — ещё) просле́довать;

п. на са́нках — прое́хать на са́нках;

п. пяць кіламе́траў — прое́хать пять киломе́тров;

п. прыпы́нак — прое́хать остано́вку;

мы ~халі да саўга́са шэсць гадзі́н — мы прое́хали до совхо́за шесть часо́в;

ён ~хаў усю́ Белару́сь — он прое́хал всю Белару́сь;

машы́на ~хала ў напра́мку да го́рада — маши́на прое́хала (просле́довала) в направле́нии к го́роду;

2. (совершить прогулку) прое́хаться, прокати́ться;

ні п. ні прайсці́ — ни прое́хать ни пройти́

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

адступі́ць сов., в разн. знач. отступи́ть; (сделать несколько шагов назад — ещё) отойти́, отшагну́ть; (медленно — ещё) попя́титься; (от темы и т.п. — ещё) уклони́ться, отойти́;

батальён часо́ва ~пі́ў — батальо́н вре́менно отступи́л;

усё міну́лае ~пі́ла пе́рад суча́снасцю — всё про́шлое отступи́ло пе́ред настоя́щим;

тума́н ~пі́ў ад даро́гі — тума́н отступи́л от доро́ги;

а. ад кра́ю на пяць сантыме́траў — отступи́ть от кра́я на пять сантиме́тров;

а. ад дзвярэ́й — отступи́ть (отойти́) от двере́й;

а. на крок — отшагну́ть;

прамо́ўца ~пі́ў ад тэ́мы — ора́тор отступи́л (уклони́лся, отошёл) от те́мы

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

ко́жны

1. мест. опред. ка́ждый;

к. дзень — ка́ждый день;

з ~ным го́дам — с ка́ждым го́дом;

~ныя пяць дзён — ка́ждые пять дней;

2. в знач. сущ. ка́ждый, любо́й;

к. гэ́та ска́жа — ка́ждый (любо́й) э́то ска́жет;

~наму сваё — ка́ждому своё;

на ~ным кро́ку — на ка́ждом шагу́ (что ни шаг);

у ~ным ра́зе — во вся́ком слу́чае;

к. бо́жы дзень — ка́ждый бо́жий день;

з ~най гадзі́най — с ка́ждым ча́сом;

з ~ным днём — с ка́ждым днём, день ото дня;

на к. чых не наздаро́ўкаешсяпосл. на вся́кое чиха́ние не наздра́вствуешься

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

прыпе́рці сов.

1. в разн. знач. припере́ть; (приставить к чему-л. — ещё) прислони́ть;

п. дзве́ры чым-не́будзь — припере́ть дверь че́м-л.;

нато́ўп ~пёр нас да пло́та — толпа́ припёрла нас к забо́ру;

ён ~пёр да нас за пяць кіламе́траўпрост. он припёр к нам за пять киломе́тров;

цэ́лы мяшо́к ~пёр на сабе́ — це́лый мешо́к припёр на себе́;

2. прост. (прийти во множестве) привали́ть;

3. безл., перен., прост. (о крайней нужде) прийти́сь кру́то;

ве́льмі ўжо яму́ ~рлао́чень уж ему́ кру́то пришло́сь;

п. да сцяны́ — (каго) припере́ть к стене́ (сте́нке) кого

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

сем (род. сямі́) семь;

у сем разо́ў — в семь раз;

у с. сто́лак — все́меро, в семь раз;

с. у пяць — семью́ пять;

кні́га за сямю́ пяча́цямі — кни́га за семью́ печа́тями;

драць с. шкур — драть семь шкур;

сагна́ць с. пато́ў — согна́ть семь пото́в;

сышло́ с. пато́ў — сошло́ семь пото́в;

за сямю́ замка́мі — за семью́ замка́ми;

с. пя́тніц на ты́дніпогов. семь пя́тниц на неде́ле;

с. разо́ў адме́рай, а раз адрэ́жпосл. семь раз отме́рь — оди́н раз отре́жь;

у сямі́ ня́нек дзіця́ без но́сапосл. у семи́ ня́нек дитя́ без гла́зу

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

Тава́р1 ’свойская рагатая жывёла’ (ТСБМ), ’худоба, статак’ (Некр. і Байк.), ’буйная рагатая жывёла’ (Янк. Мат., Мат. Гом.), ’каровы; быдла’: kózy nie tavár (Пятк. 2), това́р ’тс’ (ТС, ПСл, Маш.), ’каровы і коні’ (Горбач, Зах.-пол. гов.), ст.-бел. таваръ ’маёмасць’: а таваръ их на грабежь (Альтбаўэр); сюды ж вытворныя тава́рац, това́рац ’каровы’, ’рагатая жывёла’ (Нар. Гом., ТС), ’жывёла, свойская скаціна (каровы, авечкі)’ (Нар. Гом.), тава́рына, това́рына ’(адна) карова’ (Мат. Гом., ТС), тава́раччы ’каровін’, тава́рачэ мʼясо ’ялавічына’ (лельч., Жыв. сл.). Укр. това́р ’свойская рагатая жывёла’, рус. паўдн. това́р ’гурт рагатай жывёлы’. Да прасл. дыял. (усходняга) *tovarъ ’свойская жывёла’, ’маёмасць’, прычым другое значэнне развіваецца ў ’прадукт працы, выраблены на продаж’ (гл. наступнае слова) і мела, безумоўна, вытворны ад першага характар, г. зн. ’маёмасць у выглядзе свойскай жывёлы’. Менавіта ў гэтых першасных значэннях запазычана з цюркскіх моў, параўн. тур. davar, tavar ’дробная хатняя жывёла, авечкі; хатняя жывёла; маёмасць’, караім., тат. тувар ’хатняя жывёла; жывёліна’, ’уючная жывёліна’ і інш., дзе яны захаваліся. Але ўжо раней назіраюцца натуральныя семантычныя зрухі: ’маёмасць у выглядзе свойскай жывёлы’ → ’маёмасць’, ’багацце’, параўн. ст.-цюрк. tawar, tïwar ’хатняя жывёла; маёмасць’, ed tavar ’(пагалоўе) жывёлы’, tavar ’маёмасць; даніна; дар’, ’дабро, багацце; тавар’, tavarluq ’скарбніца, казна’ і пад. (Ёлкіна, ЭИРЯ, 2, 116–129; Фасмер, 4, 67–68; Чарных, 2, 247; ЕСУМ, 5, 586 з далейшай літ-рай.). На думку Мартынава (Лекс. Палесся, 9), на поўдні Беларусі выцесніла старое гавя́да (гл.). Ст.-бел. товаръ ’свойская жывёла’ фіксуецца толькі ў XVII ст. і запазычана са ст.-укр. товаръ ’скаціна, пераважна рагатая’ (Зяневіч, АКД, 6).

Тава́р2 ’прадукт працы, выраблены на продаж; прадмет гандлю’ (ТСБМ, Ласт., Некр. і Байк., Бяльк., Сл. ПЗБ, Федар. 4), ст.-бел. товар ’тс’: выдеръ пять, бобръ и иншый товаръ весь у целости есть (пач. XV ст., КГС). Укр. товар ’тс’, рус. товар ’тс’, польск. towar ’тс’, чэш. tovar ’выраб; тавар’, старое н.-луж. towara ’тс’, славен. tovor ’груз; ноша’, серб.-харв. то̀вар ’тс’, балг. това́р ’груз; паклажа’, макед. товар ’тс’. Вынік ранняга семантычнага развіцця прасл. *tovarъ ад ’свойская жывёла’ да ’маёмасць’ і ’тавар’, пераходны этап дэманструе макед. товар ’мера вагі (у тым ліку збожжа, віна, солі, дроў і інш., што пераносіў наўючаны асёл)’, параўн. грэч. γομάρι ’паклажа, груз’ і ’асёл’, паводле Іліеўскага (Прилози, 22, 1–2, 22), прасл. *tovar роднаснае тур. davar, tavar ’свойская жывёла, маёмасць’. Гл. таксама Шустар-Шэўц, 1522; Глухак, 634 (зыходным лічыць ’паклажа на кані або асле, адкуль ’груз, ноша’ і ’асёл’).

Тава́р3 ’вырабленая скура на абутак’ (ТСБМ, Сл. ПЗБ; узд., Жд. 1), ’суцэльныя загатоўкі на боты’ (Сцяшк.), ’матэрыял; вырабленая скура на боты, туфлі’ (навагр., ЖНС), ’фабрычная тканіна’ (карэліц., Шатал.), ’фабрычная матэрыя’ (лях., Янк. Мат.), тува́р ’суцэльныя загатоўкі для ботаў’ (Сакал.). Рус. дыял. това́р ’вырабленая скура; скура для абутку’. Звужэнне са спецыялізацыяй значэння тавар2 (гл.), параўн. наступнае слова.

Тава́р4 ’бярвенне (на плыту)’ (лоеў., чач., Мат. Гом.). Параўн. рус. разан. тава́р, тава́р пи́льнай ’першасна апрацаваны матэрыял (галоўным чынам пра піламатэрыялы)’. Метанімічны перанос з тавар2 (гл.) у значэнні ’маёмасць’.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

збо́р (род. збо́ру) м.

1. в разн. знач. сбор; (урожая — ещё) убо́рка ж.;

з. ураджа́ю — сбор (убо́рка) урожа́я;

з. назна́чаны на пяць гадзі́н — сбор назна́чен на пять часо́в;

ме́сца збо́ру — ме́сто сбо́ра;

ігра́ць з. — игра́ть сбор;

валавы́ з. зе́рня — валово́й сбор зерна́;

страхавы́ з. — страхово́й сбор;

тэатра́льны з. — театра́льный сбор;

прызва́ць на збо́ры ваеннаабавя́заных — призва́ть на сбо́ры военнообя́занных;

2. (большое количество собравшихся) стече́ние ср., скопле́ние ср.;

3. (собрание законов, летописей) свод, уложе́ние ср.;

4. (произведений) собра́ние ср.;

з. тво́раў — собра́ние сочине́ний;

5. преимущественно мн. сбо́ры; приготовле́ния (к отъезду);

ге́рбавы з. — ге́рбовый сбор;

га́рцавы з.уст. га́рнцевый сбор;

з.-дружы́на — с бо́ру да с со́сенки

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)