брэ́мсберг, ‑а, м.
1. Прыстасаванне для спуску грузаў па нахіленай плоскасці; механізаваны скат.
2. У горнай справе — падземная нахіленая горная вырабатка, прызначаная для спуску ў ваганетках або канвеерам карысных выкапняў на ніжэйшы гарызонт; спуск.
[Ням. Bremsberg.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Рудні́к ’сістэма збудаванняў для здабывання карысных выкапняў’ (ТСБМ). Укр., рус. рудни́к, славен. rudnik, серб.-харв. ру̂дни́к, балг. ру́дник. Утварэнне з суфіксам ‑нік ад руда (гл.), характэрнае пераважна для ўсходне- і паўднёваславянскіх моў. У заходнеславянскіх мовах назвы з тым жа коранем, але іншымі суфіксамі: польск. rudnia, в.-луж. rudnica, чэш. rudný důl (Чарных, 2, 126).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
ухаласту́ю, прысл.
Без карысных вынікаў, дарэмна. Матор працуе ўхаластую. □ Шафёр.. газануў — колы закруціліся ўхаластую, ні ўзад, ні ўперад. Гроднеў. Дзераш бачыць, што рабочыя многа працуюць ухаластую, рухаюцца ў беспарадку, і Дзераш падае ім ідэю канвеера. Арабей.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
шурф, ‑а, м.
Спец. Вертыкальная або нахіленая падземная вырабатка для разведвання залягання карысных выкапняў, вентыляцыі, узрыўных работ і пад., якая ідзе з паверхні зямлі і мае невялікую глыбіню. На трасе ўжо шуфры закладзены, — Для пробы ўзяты грунт. Астрэйка.
[Ням. Schurf.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
ша́хта, -ы, М -хце, мн. -ы, шахт і -аў, ж.
1. Вертыкальная ці нахіленая горная выпрацоўка, якая мае непасрэдны выхад на паверхню; шахтавы ствол.
Заваленая ш.
Спускацца ў шахту.
2. Горнапрамысловае прадпрыемства, якое вядзе падземную здабычу карысных выкапняў; месца здабычы іх.
Працаваць у шахтах.
3. Вертыкальная падоўжаная поласць у некаторых прамысловых канструкцыях (спец.).
Ліфтавая ш.
|| прым. ша́хтавы, -ая, -ае.
Шахтавая печ.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
Радо́вішча ’месца нараджэння карысных выкапняў’ (ТСБМ), радо́вішчы ’нетры’ (Сцяшк. Сл.). Уведзена ў літаратурную мову стваральнікамі БелСЭ (Каўрус, Мова народа, мова пісьменніка, Мн., 1989, 230) як калька рус. месторождение ’тс’; аўтарства прыпісваецца Я. Казеку (Полымя, 1997, 12, 2000; Роднае слова, 1995, 1, 11). Параўн. аднак укр. родови́ще ’тс’, што побач з рус. родни́к ’крыніца’ сведчыць аб прадаўніх уяўленнях пра нараджэнне (корань род‑) усяго існага (Німчук, Давньорус., 14).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
першаадкрыва́льнік, ‑а, м.
Той, хто першым адкрыў якія‑н. новыя землі, краіны, воды, рэкі, залежы карысных выкапняў. // у вобразным ужыв. З сваіх уласных назіранняў я прыйшоў да такога вываду, што першаадкрывальнікамі вясны ўсё ж такі з’яўляюцца не гракі, а шэрыя вароны. Ігнаценка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
за́леж, ‑у, м.
1. Цалінная або ворная зямля, якая даўно не апрацоўвалася; аблога. Узараць залеж.
2. звычайна мн. (за́лежы, ‑аў). Месца залягання карысных выкапняў. Залежы каменнага вугалю. Залежы торфу. Залежы медзі.
3. звычайна мн. (за́лежы, ‑аў). Няходкі, заляжалы тавар. Залежы тавараў на складах.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
дра́га, ‑і, ДМ дразе, ж.
1. Плывучая землечарпальная машына, прызначаная для распрацоўкі россыпных залежаў карысных выкапняў (золата, плаціны, волава і інш.), а таксама для паглыблення дна рэк, азёр і пад.
2. Прылада для здабывання жывёл і раслін, якія жывуць на дне вадаёмаў.
[Фр. drague.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
разве́дать сов., в разн. знач. разве́даць, вы́ведаць;
разве́дать о чьи́х-л. наме́рениях разве́даць пра чые́-не́будзь наме́ры;
разве́дать но́вые месторожде́ния поле́зных ископа́емых разве́даць но́выя радо́вішчы кары́сных вы́капняў.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)