раёўня, ‑і; Р мн. раёвень; ж.
Абцягнутая тканінай лубянка, у якую збіраюць пчаліны рой для перасадкі ў новы вулей. [Бацька] узяў дымар, раёўню і хутка пайшоў, крыху прыпадаючы на левую нагу. Кулакоўскі.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
уме́сці, умяту, умяцеш, умяце; умяцём, умецяце, умятуць; пр. умеў, умяла, ‑ло; заг. умяці; зак., што.
1. Замесці што‑н. куды‑н.
2. Разм. З’есці што‑н. хутка або прагна. Умесці яечню.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
успы́рхнуць, ‑не; зак.
Хутка і лёгка ўзляцець (пра птушак, матылькоў і пад.). Раптам спалохана ўспырхнулі.. [вераб’і] і паселі на плот. Мурашка. Сіняя страказа, што сядзела на гарлачыку, успырхнула, павіслі над вадой. Хомчанка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Прыгру́ніць ’прымусіць, змусіць; падагнаць; прымусіць хутчэй рабіць што-небудзь’ (Шат.). Да гру́ніць з той самай семантыкай. Сюды ж прысл. грунь, угру́нь ’бягом, вельмі хутка (бегчы)’ (Гарэц.), грунём ’вельмі хутка; бягом; бегчы з усёй моцы’ (барыс., бых., клім., бялын., Бяльк., Нар. сл., Нар. словатв.), якія працягваюць зыходнае для вытворных прасл. *grǫdnь ’асаблівы конскі алюр; рысь’ (ЭССЯ, 7, 148). Семантычнае развіццё можа выглядаць наступным чынам: ’конскі алюр’ → ’вельмі хуткі, імклівы рух’ → ’прымушэнне рабіць хутчэй’ і г. д.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Ахмы́лка ’памылка’ (Шат.), ахмыляцца ’памыляцца’ (Шат.). Ад абмылка, абмыляцца ’тс’ з распадабненнем губных, магчыма, пад уплывам іншых слоў тыпу рус. маск. хмы́лом ’хутка, паспешна’. Гл. мыляць, памылка.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Ві́да ’хутка, як толькі можна ўбачыць’ (Шат., Юрч.), відам ’мігам, умомант’ (Яўс.), куды віда ’хто куды, у розныя бакі разбягацца’ (Янк. БФ, КТС). Да від 1 (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ Латато́ніць, лътатошць ’гаварыць хутка, гучна’, лътатон ’балбатун, які лапоча без перастанку’ (міёр., Нар. лекс., З нар. сл.). Гукапераймальнае. Відавочна, балтызм. Параўн. літ. latataila ’балбатня’. Параўн. лададзёць (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Лэйдацца ’забаўляцца, бегаць’ (Сцяшк. Сл.). Відавочна, звязана па паходжанню з лайда́к, лайдава́ць, а дыфтангізацыя абумоўлена балт. формамі накшталт лат. liedoks ’распуснік’ або літ. láidyti ’хутка бегаць’, ’бадзяцца’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Сяймі́га (сеймі́га) ’хутка, у адзін момант’ (Сцяшк.). Сцягненая форма выразу, што ўзыходзіць да спалучэння ўказальнага займенніка сей (гл.) з назоўнікам міг (гл.) у Р. скл. адз. л.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Расшо́рыць ’распусціць, растраціць’ (Варл.), ’разбурыць’ (віл., Сл. ПЗБ). Параўн. распасорыць (гл.). Значэнне ’разбурыць’ аўтары апошняга слоўніка тлумачаць уплывам літ. šorà ’шум, хваляванне, мітусня’, šorúoti ’бегаць, хутка рабіць, спяшацца’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)