тара́н², -а́, мн. -ы́, -о́ў, м.
1. Старажытная прылада ў выглядзе бервяна з металічным наканечнікам, прымацаваным ланцугамі да перасовачнай вежы, якой разбівалі крапасныя сцены.
2. Выступ у насавой падводнай частцы баявога судна для нанясення ўдару па корпусе варожага судна (спец.).
3. Прамы ўдар, які робіць прабоіну.
4. Нанясенне ўдару носам карабля, вінтом самалёта, пярэдняй часткай танка па варожай машыне ў час бою.
5. Прарыў фронту і глыбокае ўкліньванне ў размяшчэнне войск праціўніка, а таксама ўдарная група, якая выконвае гэты прарыў.
○
Гідраўлічны таран — тэхнічнае збудаванне для пад’ёму вады.
|| прым. тара́нны, -ая, -ае.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
тып, -а і -у, мн. -ы, -аў, м.
1. -у. Мадэль, узор, форма з прыкметамі, якім адпавядае пэўная група прадметаў, з’яў.
Трактар новага тыпу.
Т. гаспадаркі.
2. -у. Вышэйшы падраздзел у сістэматызацыі раслін і жывёл, які аб’ядноўвае роднасныя класы (спец.).
Т. членістаногіх.
3. -у. Характэрны фізічны склад, знешні выгляд чалавека, звязаны з яго этнічнай прыналежнасцю.
Славянскі т. твару.
4. -у. Катэгорыя людзей, аб’яднаных супольнасцю якіх-н. характэрных унутраных або знешніх рыс.
Т. літаратурнага героя.
5. -а. Асобны чалавек, індывідуум, які вылучаецца сярод іншых характэрнымі рысамі (звычайна адмоўнымі).
Гэты т. выдаваў сябе за журналіста.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
уда́р, -у, мн. -ы, -аў, м.
1. Моцны рэзкі штуршок, сутыкненне з кім-, чым-н. з сілай.
Гэты гадзіннік не баіцца ўдараў.
Нанесці ў.
У. электрычнага току.
2. Гук (звон, трэск, грукат) ад такога штуршка, а таксама наогул адрывісты гук, стук.
У. гадзінніка.
У. грому.
3. перан. Імклівы напад, атака.
Флангавы ў.
Штыкавы ў.
4. перан. Непрыемнасць, нечаканае гора, бяда.
Перажыць нечаканы ў.
У. лёсу.
5. Кровазліццё ў мозг; апаплексія.
Апаплексічны ў.
6. чаго. Пра біццё сэрца, пульсу.
◊
Пад удар (ставіць) каго-што (разм., неадабр.) — у небяспечнае становішча.
Пад ударам (быць, знаходзіцца) — у небяспечным становішчы.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
бля́шка, ‑і, ДМ ‑шцы; Р мн. ‑шак; ж.
1. Кавалачак бляхі (у 1 знач.).
2. Памянш. да бляха (у 2 знач.). З шапкі былі ўжо сарваны ўсе тыя бляшкі, якія раней паказвалі, да войска якой дзяржавы гэты салдат належаў. Чорны.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
абкла́д, ‑а, м.
1. Спец. Абкружэнне звера ў часе палявання. [Бацька:] І сігануў бы з абклада, каб не Адамовіч — гэты, з Усоха што. Ён, праўда, сцебануў метка: воўк — у снег... Масарэнка.
2. Аздоба пераплёту царкоўных кніг ці паверхні абразоў у сярэдневяковым мастацтве.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
абліцо́ўка, ‑і, ДМ ‑ўцы, ж.
1. Дзеянне паводле знач. дзеясл. абліцоўваць — абліцаваць.
2. Слой будаўнічага матэрыялу, які пакрывае паверхню асноўнага матэрыялу (для трываласці і прыгажосці). Светлая абліцоўка надавала.. [дому] лёгкасць, у гэты дом хацелася зайсці. Шахавец. // Матэрыял, якім абліцоўваюць. Керамічная абліцоўка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
абгавары́ць, ‑гавару, ‑гаворыш, ‑гаворыць; зак., каго-што.
1. Усебакова разгледзець, абмеркаваць, дзелячыся сваімі думкамі. Абгаварыць пытанне на сходзе.
2. Нядобразычліва выказацца пра каго‑н., зганіць, абылгаць. Усіх у вёсцы абгаварыла, усіх абняславіла: і гэты не такі, і той не гэтакі. Сіпакоў.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
дурні́ца, ‑ы, м. і ж.
Разм. лаянк. Дурань, дурніла. А гэты Юзік — шаляніца, Малы яшчэ, зусім дурніца, Так пад нагамі і таўчэцца. Колас. — Вось скажу заўтра Казюку, што Грышка бачыў, — абазваўся Хведар. — Маўчы, дурніца... і слова нікому не рэкні. Чарот.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
запаску́дзіць, ‑джу, ‑дзіш, ‑дзіць; зак., што.
Разм. Забрудзіць адкідамі, нечыстотамі. Запаскудзіць двор. □ — Гэта жаб[ін]ая ікра толькі кашулю запаскудзіць, — сказаў Мірон, з гідлівасцю адграбаючы гэты кісель. Маўр. Дзятляняткі чысціню любяць. Ніколі свайго гнязда не запаскудзяць, з хаткі хлява не зробяць. Клышка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
згасі́ць, згашу, згасіш, згасіць; зак., што.
Разм. Спыніць гарэнне чаго‑н.; патушыць. Згасіць свечку. Згасіць агонь. □ Ліхтары згасілі, і снег стаў ліловы. Караткевіч. // перан. Заглушыць (пачуцці, думкі і пад.). І гэты .. занятак [Васіля] згасіў у сэрцы Ганны часцінку ранейшай цеплыні. Савіцкі.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)