завярну́ць, -вярну́, -ве́рнеш, -ве́рне; -вярні́; -ве́рнуты; зак.

1. каго-што і без дап. Змяніць напрамак, шлях руху; павярнуць.

З. назад.

З. каня налева.

З. кароў ад шкоды.

Машына завярнула ў бок лесу.

Дарога завярнула да ракі.

2. што. Паварочваючы, змяніць становішча чаго-н.

З. назад рукі каму-н.

3. Зайсці мімаходам (разм.).

З. да знаёмых.

4. каго-што. Заваліць, закідаць чым-н. (разм.).

З. яму зямлёй.

◊

Завярнуць аглоблі (разм.) — пайсці, паехаць назад, не дасягнуўшы мэты.

|| незак. заваро́чваць, -аю, -аеш, -ае.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

ківа́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е; незак.

1. што. Рухаць з боку ў бок або зверху ўніз; хістаць.

К. слупок.

2. чым. Утвараць хістальныя рухі чым-н.

Сосны ківаюць верхавінамі.

К. нагой.

3. Лёгкім нахілам галавы выказваць знак прывітання, адабрэння і пад.

4. Рухам галавы, пальца падзываць каго-н. да сябе, падаваць якія-н. знакі.

◊

Нечага (няма чаго) на бога ківаць (разм.) — не варта апраўдвацца, звальваць віну на іншых.

|| аднакр. кіўну́ць, -ну́, -не́ш, -не́; -нём, -няце́, -ну́ць; -ні́.

|| наз. ківа́нне, -я, н.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

штуршо́к, -шка́, мн. -шкі́, -шко́ў, м.

1. Кароткі, рэзкі дотык або ўдар ад сябе.

Ш. у бок.

2. Рэзкае хістанне ў выніку ўдару, рыўка і пад.

Ледзь не ўпаў з лаўкі ад рэзкага штуршка цягніка.

Падземныя штуршкі.

3. У спорце: рух, якім штурхаюць што-н. (напр. ядро, штангу і пад.).

Ш. левай рукой.

4. перан. Тое, што выклікае што-н. або пабуджае да чаго-н. (разм.).

Ш. да вывучэння замежнай мовы.

|| прым. штуршко́вы, -ая, -ае (да 1—3 знач.; спец.).

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

перамані́ць, ‑маню, ‑маніш, ‑маніць; зак., каго-што.

Разм. Зацікавіўшы чым‑н., угаварыць перайсці з аднаго ў другі лагер групу людзей і пад. Пераманіць на свой бок. □ — Чым, чым не прываблівалі мы Мішку, каб пераманіць у свой полк. Лынькоў. Марыйка пераманіла да сябе ў брыгаду самых працавітых дзяўчат. «ЛіМ».

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

бядро́, ‑а; мн. бёдры, ‑аў; н.

Частка нагі ў чалавека або ў жывёліны ад таза да калена. Рана крывавілася на бядры на вяршок вышэй калена. Мележ. // Знешні бок верхняй часткі нагі, таза. [Прузына] паклала рукі на бёдры, адкінула галаву: — А ну, скажы [Красан], што трэба зрабіць, каб затрымаць цвіценне льну? Стаховіч.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

пуля́ць, ‑яю, ‑яеш, ‑яе; незак.

Разм. Страляць; кідаць чым‑н. у каго‑, што‑н. — А скажы мне, хлопча: у які бок [стрэльба] пуляе? У зайца ці ў таго, хто па зайцу?.. Ракітны. — Бог з ёй, з такой Амерыкай, калі ў цябе пуляюць тут ні за што ні пра што. Лынькоў.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

руб, ‑а, м.

Вузкі край або вузкі бок якога‑н. прадмета. Надарваны голас адбіваўся болем у .. [Лібіным] горле, дранцвелі ногі ад доўгае стойкі, прыціснутай да вострага руба грузавіковай сценкі. Гартны. — Вы-ка-най-це, кажу, гэтыя планы, — дробненька стукаў Гаруноў рубам далоні па трыбуне, — .. хопіць дзяржаве і на працадзень. Дуброўскі.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

шча́вель, ‑ю, м.

Разм. Тое, што і шчаўе. Гарась вышчыпваў з травы малады шчавель і нехаця яго еў. Каваль. Дзяўчат, што ходзяць на той бок [Дняпра] па шчавель, ягады і грыбы, перапраўляюць.. лодачнікі. Брыль. Як глуха тут перапляліся Палын, румянкі, медуніца, Крапіва, падбярозка, гірса, Шчавель, трыпутнік і мятліца. Танк.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

пакача́цца сов.

1. поката́ться;

шар ~ча́ўся на падло́зе і спыні́ўся — шар поката́лся по́ полу и останови́лся;

2. (с боку на бок) поваля́ться;

3. (полежать) поваля́ться;

п. ў пасце́лі — поваля́ться в посте́ли

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

Пе́рак, пе́ракам ’поперак, упоперак’ (Нас., Сл. ПЗБ, Бяльк., ушац., Нар. лекс.; Варл.), ’кароткая папярочная баразна’ (докш., Сл. ПЗБ), ’папярочны загон’ (ЛА, 2), смал. пе́рек ’упоперак’; укр. пере́ка ’супрацьдзеянне, супярэчанне’, рус. по‑перёк ’упоперак’, польск. w przek, w przeki, na przek(i) ’упоперак, наадварот, наперакор’, ст.-польск. przek(o) ’поперак’, н.-луж. prjeki ’поперак, наўскос’, в.-луж. prěki ’поперак’, prěčić ’перасякаць; супярэчыць, супраціўляцца’, палаб. pritʼai, pritʼě ’праз, звыш; па той бок’, ст.-чэш. na‑přiek(y), чэш. na‑přík ’насупраць, у параўнай з. насуперак’, na‑příč ’праз, па той бок; поперак’, славац. na‑priеку, na‑priek ’нягледзячы на’, славен. prẹ̑k ’рэзкі, грубы, жорсткі; які супраціўляецца; касы, які стаіць упоперак’, prȇ̥ko, prę̑k, priek, prȇ̥čki ’тс’, vprẹ̑k ’нягледзячы; праз; супраць’, prȇ̥k ’горды чалавек’, серб.-харв. пре̂к, харв. prȉjek ’папярочны; просты, самы кароткі, запальчывы, круты, неадкладны, неабходны’, пре̂ко ’насупраць, па той бок; упоперак, раптоўна, рэзка; празмерна’, чак. priko ’тс’, макед. прек ’папярочны; неадкладны, круты’, балг. пряк. мн. л. пре́ки ’прамы, непасрэдны’, ст.-слав. въпрѣкы глаголати ’супярэчыць’, ц.-слав. прѣкъ ’папярочны; які ляжыць упоперак’, прѣко, прѣкы ’насуперак; супраць; праз’. Прасл. *perkъ ’папярочны, які знаходзіцца на супраць’ (перайшло ў прыслоўе, прыназоўнік *perko/*perkъ/*perky і ў адназоўнікавы дзеяслоў *perčiti ’пярэчыць’) — утварэнне з суф. *‑kǒ (> *‑kъ) ад прыслоўя *per‑ ’праз’ (Мее, Études, 329; Фасмер, 3, 238: Копечны, 1, 129 і 173; Махэк₂, 492; Бязлай, 3, 110–111).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)