быт, ‑у, М быце, м.
Агульны ўклад і ўмовы штодзённага існавання, сукупнасць спосабаў і форм задавальнення матэрыяльных і духоўных патрэб людзей. Быт народа. Новы, сацыялістычны быт. Быт калгаснікаў. Быт рабочых. Сямейны быт. Патрыярхальны быт. □ А Беларусь магутнай будаўніцай Куе свой лёс, будуе новы быт. Бядуля. // Штодзённае жыццё. На парадкі ў хаце, на ўвесь нудны аднастайны быт жыцця свайго Аўгіння мае адзін адказ: — Так трэба! Бядуля. І перш за ўсё ўвагу яго [Сценкі] спыняў іх вучнёўскі быт і асабліва адносіны паміж хлопцамі і дзяўчатамі. Колас. // Парадак. А ў кузні свой звычайны быт. Бялевіч.
•••
Быту не даваць гл. даваць.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
сталя́рка, ‑і, ДМ ‑рцы; Р мн. ‑рак; ж.
Разм.
1. Сталярныя вырабы. Усю зіму пратупаў Карл Раманоўскі ля свае хаты, сам зрабіў усю сталярку, а на вясну яго сям’я мела свой кут на пляцы дзеда Фелікса пад старой грушай-дзічкай. С. Александровіч.
2. Занятак сталярнай справай, рамяство сталяра. Зімою яшчэ сталяркаю [дзед Агей] трохі займаўся: таму заслон зробіць, таму прасніцу альбо матавіла. Крапіва. От праз гэты свой сарваны жывот Іллюк і цяслярства кінуў ды пачаў са сталяркаю цацкацца. Калюга.
3. Сталярня. Дзяўчына бессаромна карысталася яго паслугамі. [Юнак] рашаў за яе задачы, рабіў дамашнія заданні, працаваў у сталярцы, на агародзе. Шамякін.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
куто́к, -тка́ м.
1. у́гол; уголо́к;
се́сці ў к. — сесть в у́гол (в уголо́к);
мець свой к. — име́ть свой у́гол (уголо́к);
уту́льны к. — ую́тный уголо́к;
2. у́гол;
здава́ць (найма́ць) к. — сдава́ть (снима́ть) у́гол;
○ жывы́ к. — живо́й уголо́к;
чырво́ны к. — кра́сный уголо́к;
◊ заці́шны к. — ти́хий (укро́мный) уголо́к;
аціра́ць куткі́ — отлы́нивать (уклоня́ться от рабо́ты);
мядзве́джы к. — медве́жий у́гол;
хадзі́ць з кутка́ ў к. — ходи́ть из угла́ в у́гол
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
падста́віць сов.
1. в разн. знач. подста́вить;
п. усло́нчык — подста́вить скаме́ечку;
п. плячо́ — подста́вить плечо́;
п. падпо́рку — подста́вить подпо́рку;
п. слана́ пад пе́шку — подста́вить слона́ под пе́шку;
п. галаву́ пад кран — подста́вить го́лову под кран;
п. лі́чбу ў фо́рмулу — подста́вить число́ в фо́рмулу;
2. (пад што) подве́ргнуть (чему);
п. пад небяспе́ку — подве́ргнуть опа́сности;
◊ п. но́жку — подста́вить но́жку;
п. (свой) лоб — подста́вить (свой) лоб;
п. галаву́ — подста́вить го́лову
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
усу́нуць сов.
1. вдви́нуть; всу́нуть;
у. шуфля́ду ў стол — вдви́нуть я́щик в стол;
2. вдеть;
у. ні́тку ў іго́лку — вдеть ни́тку в иглу́;
3. всу́нуть, засу́нуть;
у. руку́ ў кішэ́нь — всу́нуть (засу́нуть) ру́ку в карма́н;
4. вста́вить;
у. пяро́ ў ру́чку — вста́вить перо́ в ру́чку;
5. (засунуть куда-л. край чего-л.) запра́вить;
6. разг. (дать в руки) су́нуть;
◊ у. свой нос — су́нуть свой нос
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
Сваво́ля ‘гарэзлівасць, дураслівасць, гуллівасць’, ‘свавольныя ўчынкі, паводзіны’ (Нас., Гарэц., Бяльк., Мал., Янк. БП), ‘неразважныя дзеянні’ (Варл.), сюды ж сваво́ліць ‘гарэзнічаць’ (Нас., Шымк. Собр., Сержп., Варл.), свово́ліць ‘тс’ (ТС), свавольнік ‘гарэза; неслух’ (Нас., Бяльк., Ласт.), сваво́льства ‘непаслушэнства’ (Нас., Бяльк.), ст.-бел. своволенство ‘тс’. Ад свой і воля; Карскі (2–3, 89) бачыў тут, як ва ўкраінскай і польскай, “слитие слов”. У гэтай форме, мабыць, запазычанне з польск. swawola ‘тс’. Махэк₂ (596) польскае слова і чэш. svávůle, дыял. svávoľa ‘сваволя’ лічыць спалучэннем або састаўным словам і адрознівае іх ад складаных слоў тыпу рус. своеволье, своеволить, параўн. сваяволіць (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
варыве́нька, ‑і, ДМ ‑ньцы, ж.
Абл. Невялікая варыўня. І лік будынін не маленькі: Хаціна, пуня, хлевушок, Няхай ён цесны катушок, І ёсць свіронак, варывенька. Колас. Праз паўгадзіны сям’я пакінула свой дом, знайшоўшы часовы прыпынак у цеснай варывеньцы, дзе трымалі бульбу і іншую гародніну. Якімовіч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
акале́чыць, ‑чу, ‑чыш, ‑чыць; зак., каго-што.
Пашкодзіць які‑н. орган, зрабіўшы траўму; зрабіць калекам. [2‑гі падарожны:] О дзякуй, дзякуй, чалавеча! Я рад спачыну; балазе, К таму сказаць, і акалечыў Свой большы палец на назе. Купала. [Томчак:] — Не бачыце, ці што? Акалечыў чалавека, звяруга, ды збег. Бажко.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
абкуры́цца, ‑куруся, ‑курышся, ‑курыцца; зак.
1. Зрабіцца рудым, чорным ад дыму, зазнаць уздзеянне дыму.
2. Скурыць свой тытунь, папяросы да рэшты. Ламко з двума байцамі зайшоў ноччу ў хату папрасіць самасаду — абкурыліся за дарогу. Шахавец.
3. Стаць больш зручным, прыемным для курэння. Люлька абкурылася.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
гарнавы́, ‑ая, ‑ое.
1. Які мае адносіны да горна (гл. горан). Гарнавы інструмент.
2. у знач. наз. гарнавы́, ‑ога, м. Рабочы пры горне. Тут быў старэйшы гарнавы першай домны, таксама ўзнагароджаны ордэнам Леніна, настаўнік дзесяткаў гарнавых, якім ён аддаваў свой вялікі саракагадовы вопыт. Мікуліч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)