чэле́ста, ‑ы, ДМ ‑сце, ж.
Пласціначны ўдарна-клавішны музычны інструмент, які ўтварае пры гранні на ім прыемныя меладычныя гукі, падобныя на звон званочкаў.
[Іт. celesta.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
шарпані́на, ‑ы, ж.
Дзеянне паводле знач. дзеясл. шарпаць, а таксама гукі гэтага дзеяння. Святло зноў запалілася, і за дзвярмі зноў пачулася .. Галілеева шарпаніна. Зарэцкі.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
шархаце́нне, ‑я, н.
Разм. Дзеянне паводле знач. дзеясл. шархацець, а таксама гукі гэтага дзеяння. Жураўліная песня .. злівалася з шолахамі лісту, з шархаценнем травы. Лынькоў.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Вытылі́нгаваць ’іграць на язык’ (Жд., 2), вытылі́нкванне (птушак) (КЭС, слуц.). Ад гукапераймальнага выклічніка тылі-тылі; параўн. рус. тили́кать, тилили́кать ’выпускаць тонкія, высокія гукі’, укр. тілікати ’дрэнна граць на скрыпцы’, выкл. тылі-тылі, чэш. tikati ’шчабятаць (аб птушанятах)’. Гл. таксама Махэк₂, 643.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Лёскат ’трасканіна, траскатня, балбатня’ (Гарэц., ТСБМ) — кантамінаванае ўтварэнне з ляск і лоскат (гл.). Апошняе — з прасл. loskotь. Усе адносяцца да тыпу гукапераймальных. Бел. лёскат тэрытарыяльна знаходзіцца ў дадатковым размеркаванні з рус. зах., паўдн. лёскать ’біць, утвараць моцныя гукі, ляскаць пугай’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
ізаля́тар, -а, мн. -ы, -аў, м.
1. Рэчыва, якое не праводзіць электрычны ток, цеплыню або не прапускае гукі (спец.).
2. Дэталь для замацавання і ізаляцыі праваднікоў.
Фарфоравы і.
3. Асобнае, спецыяльна прыстасаванае памяшканне для хворых, якія маюць патрэбу ў ізаляцыі.
4. Турэмная камера для аднаго чалавека.
|| прым. ізаля́тарны, -ая, -ае.
І. рэжым.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
пракаці́цца, -качу́ся, -ко́цішся, -ко́ціцца; зак.
1. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Перамясціцца куды-н. коцячыся.
Сляза пракацілася па твары.
2. (1 і 2 ас. не ўжыв.), перан. Раздацца (пра раскацістыя гукі).
Пракаціўся гром.
3. Праехацца для забавы, з’ездзіць куды-н. ненадоўга.
П. на самакаце.
|| незак. прако́чвацца, -аецца (да 1 і 2 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
грыме́ць, -млю́, -мі́ш, -мі́ць; -мі́м, -міце́, -мя́ць; -мі́; незак.
1. Утвараць моцныя гукі, грукат.
Грымяць калёсы па бруку.
За лесам грымела (безас.). Г. каструлямі.
2. перан. Мець вялікую папулярнасць, славу.
Г. на ўсю краіну.
|| зак. прагрыме́ць, -млю́, -мі́ш, -мі́ць; -мі́м, -міце́, -мя́ць; -мі́.
|| аднакр. гры́мнуць, -ну, -неш, -не; -ні (да 1 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
дакаці́цца, -качу́ся, -ко́цішся, -ко́ціцца; зак.
1. Коцячыся, дасягнуць якога-н. месца.
Клубок дакаціўся да парога.
2. (1 і 2 ас. звычайна не ўжыв.). Данесціся, пачуцца (пра гукі грому, гармат і пад.).
Здалёку дакаціўся грукат гармат.
3. перан. Апусціцца (у 2 знач.), дайсці да непрыемнасцей (разм.).
Д. да злачынства.
|| незак. дако́чвацца, -аюся, -аешся, -аецца.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
турката́ць, ‑коча; незак.
Разм. Утвараць характэрныя для галубоў гукі; буркаваць. Ужо маланка слепіць вочы, а дзед спакойна кажа мне: — Хаціны, дзе трубач туркоча, пярун ніколі не кране... Вялюгін. Туркоча голуб на задвор[ку]. Калачынскі. Тарахцець (пра гукі машыны ў час работы). Машына аддавала, здаецца, апошнія сілы — нешта ў ёй туркатала, ірвалася, шыпела. Пестрак. Раптам апоўначы, чуем, над борам У небе туркоча наш самалёт. Тарас.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)