Аста́цца. Праслав. ostati sę — зваротная форма да *o‑stati, o‑staviti, утворанага з прэфіксальным o‑ ад дзеяслова *stati (> стаць). Ад гэтага дзеяслова ўтвораны дзеепрыметнік остатъ, адкуль астатак (остатъкъ) (КЭСРЯ, 316) і астача (*остатја). Параўн. падаць, падатак, падача. Дзеепрыметнік даў аснову і для ўтварэння з суфіксам ‑ьн‑ прыметніка остатьний > астатні ’апошні’ (Булахаў, Працы IM, 7, 142; Анічэнка, Праблемы філал., 9). Ад остатъкъ утворана остаточьныи (Карскі, Труды, 372; Булахаў, Працы IM, 7, 141) і астаткавы (остатък‑ов‑ъ); ст.-бел. остатечный ’апошні’ — з польскай (Гіст. лекс., 96), дзе ъ > е. Ад гэтага ж дзеяслова ўтворана было осталь ’тое, што засталося’ (Даль; гл. КЭСРЯ, 315), адкуль астальцы ’астатак’ (Касп.), ст.-рус. остальць ’той, што застаўся’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
бракаро́б, ‑а, м.
Той, хто дапускае брак у рабоце; нядобрасумленны работнік. — Мы, таварышы, гаварыла майстар цэха, — спаборнічаем за тое, каб наш, цэх стаў калектывам камуністычнай працы. Дык хіба мы можам цярпець бракаробаў у нашай сям’і? Сабаленка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
аздараві́ць, ‑раўлю, ‑ровіш, ‑ровіць; зак., каго-што.
1. Палепшыць стан здароўя каго‑н.; зрабіць здаровым. // Зрабіць больш спрыяльным для здароўя. Аздаравіць мясцовасць. Аздаравіць умовы працы.
2. перан. Зрабіць больш нармальным, правільным, здаровым, давесці да патрэбнага стану.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
вялі́касць, ‑і, ж.
1. Тое, што і веліч (у 2 знач.); важнасць, значнасць. Вялікасць працы і барацьбы. □ У вусах цяпер і знаку няма той вялікасці, якую яны калісь надавалі чалавеку. Сабаленка.
2. Тытул. Яго імператарская вялікасць.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
мірае́д, ‑а, М ‑дзе, м.
Разм. пагард. Той, хто жыве з чужой працы; кулак, эксплуататар. Першым быў схоплены [паліцаямі] Стась Галубоўскі, член сельскага савета, які дзяліў паміж сялянамі зямлю пана Скірмунта і такіх міраедаў, як Кандыба. Чарнышэвіч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
начо́тчык, ‑а, м.
Чалавек, які многа чытае, але павярхоўна, дагматычна засвойвае прачытанае. Сваю прамову .. [Сардэчны] гаварыў з пафасам, у кожным сказе ўжываў «пад лозунгам», «дагнаць і перагнаць», «інтэнсіўнасць працы», «героіка будняў» і іншыя слоўцы гаваруна-начотчыка. Барашка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
партбюро́, нескл., н.
Партыйнае бюро — кіруючы выбарны орган пярвічнай партыйнай арганізацыі. Сакратар партбюро. □ Доўга члены партбюро і радавыя камуністы заклапочана радзіліся, шукалі новых шляхоў паляпшэння працы. Сабаленка. // Пасяджэнне, сход гэтага органа. Сёння ў 16 гадзін партбюро.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
працаёмкі, ‑ая, ‑ае.
Які патрабуе вялікай затраты працы. — А сто гектараў ільну.. хто будзе даглядаць? — запярэчыла Марына Міхайлаўна. — Вы ведаеце, якая гэта працаёмкая культура! Паслядовіч. А буракі — культура працаёмкая, яна патрабуе дакладнай і маруднай апрацоўкі. Пестрак.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
супакае́нне, ‑я, н.
1. Дзеянне паводле знач. дзеясл. супакойваць — супакоіць.
2. Стан паводле знач. дзеясл. супакойвацца — супакоіцца. Мне хацелася пабегчы за .. [Тамарай], сказаць ёй нешта такое, што б прынесла ёй супакаенне. Сабаленка. [Марына] шукала супакаення ў працы. Шарахоўскі.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Аспада́р ’гаспадар’ (Шн.). Жураўскі (Праблемы філал., 43) і Булахаў (Працы IM, 2, 61) адзначалі старабеларускія варыянты господаръ, осподаръ, сподаръ; ст.-бел. осподаръ ужо ў грамаце 1386 г. Г‑ страчвалася фанетычна ў пачатку слова перад галосным (Карскі, 1, 371–372), магчыма, у выніку асэнсавання яго як пратэтычнага. Гл. гаспадар.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)