Verbum

умо́ва, -ы, мн. -ы, умо́ў, ж.

1. Акалічнасць, ад якой што-н. залежыць.

Гэта магчыма пры адной умове.

2. Патрабаванне, якое прад’яўляецца адным з дагаворных бакоў.

Назавіце вашу ўмову.

Умовы міру.

3. Пісьмовая або вусная дамоўленасць, згода.

Выканаць умову.

Парушыць умову.

4. мн. Правілы, устаноўленыя ў якой-н. галіне дзейнасці, жыцця.

Умовы карыстання электрычнымі прыборамі.

5. мн. Абставіны, у якіх працякае або пры якіх адбываецца што-н.

Кліматычныя ўмовы.

Жыллёвыя ўмовы.

Падрыхтоўка прадпрыемства да работы ў зімовых умовах.

Праца ў добрых умовах.

Для спецыялістаў — усе ўмовы (гэта значыць добрыя ўмовы для жыцця; разм.).

6. звычайна мн. Даныя, патрабаванні, з якіх неабходна зыходзіць.

Умовы доследу.

◊

Ва ўмовах чаго, у знач. прыназ. з Р — пры наяўнасці чаго-н. навакольнага, спадарожнага.

Працаваць ва ўмовах пастаяннага напружання.

Пры ўмове чаго, у знач. прыназ. з Р — пры залежнасці ад чаго-н., абумоўленасці чым-н.

Гэта можна выканаць пры ўмове добрага надвор’я.

напра́мак, -мку, мн. -мкі, -мкаў, м.

1. Лінія руху, бок, у які накіраваны рух, дзеянне.

Ісці ў паўночным напрамку.

Змяніць н.

2. перан. Шлях развіцця чаго-н.

Н. развіцця краіны.

3. Участак фронту.

Баі на заходнім напрамку.

4. Грамадская, навуковая і інш. плынь.

Рэалістычны н. у літаратуры.

5. у знач. прысл. напра́мкам. У кірунку да чаго-н.

Пайсці напрамкам да лесу.

◊

Браць (узяць) напрамак — пачынаць рухацца, ісці ў якім-н. напрамку.

даве́дацца, -аюся, -аешся, -аецца; зак.

1. што, чаго, пра каго-што, аб кім-чым. Сабраць, атрымаць звесткі аб кім-, чым-н.

Многа чаго ён даведаўся з кніг. 3 розных крыніц можна д. пра дзейнасць Францыска Скарыны.

2. аб кім-чым, пра каго-што. Атрымаць даведку, запытацца аб чым-н.

Д. аб стане хворага.

3. каго. Наведаць каго-н., прыйсці да каго-н. (разм.).

Д. бацькі.

|| незак. даве́двацца, -аюся, -аешся, -аецца.

прасі́цца, прашу́ся, про́сішся, про́сіцца; незак.

1. Прасіць аб дазволе зрабіць што-н., адправіцца куды-н.

П. на каток.

2. Пра дзяцей: прасіць дазволу адправіць натуральную патрэбу.

П. на гаршчок.

3. Прасіць прабачэння, спагады, дапамогі і пад. (разм.) —

Адпусціце мяне, не мучце! — просіцца хлопчык.

4. перан. Быць гатовым да чаго-н., вельмі прыдатным для чаго-н. (разм.).

Пейзаж так і просіцца на палатно.

|| наз. папрасі́цца, -рашу́ся, -ро́сішся, -ро́сіцца (да 1—3 знач.).

про́рва, -ы, мн. -ы, -аў, ж.

1. Стромкі і глыбокі абрыў; бездань.

Сарвацца ў прорву.

На краі прорвы (таксама перан.: на краі гібелі).

2. перан. Прынцыповае разыходжанне ў чым-н.

Пасля гэтай спрэчкі паміж імі лягла п.

3. Вельмі вялікая колькасць каго-, чаго-н. (разм.).

Паспрабуй накарміць такую прорву.

П. грошай.

4. Пра каго-, што-н., што паглынае, пажырае многа чаго-н. (разм., неадабр.).

Якая п.: не ўкарміць яго!

ра́мка, -і, ДМ -мцы, мн. -і, -мак, ж.

1. Невялікая рама (у 2 знач.).

Партрэт у прыгожай рамцы.

2. Графічнае абрамленне якога-н. тэксту, малюнка.

3. толькі мн., чаго; перан. Межы, у якіх павінна адбывацца, адбываецца што-н.

У рамках канцэртнай праграмы.

4. Прыстасаванне для сотаў у вуллі.

◊

Выйсці за рамкі — перайсці межы чаго-н.

|| прым. ра́мачны, -ая, -ае (у 1, 2 і 4 знач.).

Рамачная антэна.

Р. вулей.

зада́ць, -да́м, -дасі́, -да́сць; -дадзі́м, -дасце́, -даду́ць; -да́ў, -дала́, -ло́, -лі́; -да́й; -да́дзены; зак.

1. што і каму. Даручыць зрабіць што-н.

З. работу.

З. урок.

З. пытанне.

2. што. Вызначыць, указаць.

З. курс караблю.

3. што. Зрабіць, арганізаваць (разм.).

З. баль.

4. што і чаго. Учыніць, нарабіць (чаго-н. непрыемнага; разм.).

З. страху.

З. клопату.

Я ім задам! (выраз пагрозы).

|| незак. задава́ць, -даю́, -дае́ш, -дае́; -даём, -даяце́, -даю́ць.

кана́л, -а, мн. -ы, -аў, м.

1. Штучнае рэчышча, напоўненае вадой.

Асушальны к.

2. Вузкая поласць у выглядзе трубы, трубкі ўнутры чаго-н. (спец.).

К. ствала гарматы.

3. Лінія сувязі, камунікацыі.

Перадача вядзецца па трох каналах.

4. Тое, што і тэлеканал.

Пераключыць тэлевізар на больш цікавы к.

5. звычайна мн., перан. Шляхі, сродкі для дасягнення чаго-н.

Дыпламатычныя каналы.

|| прым. кана́льны, -ая, -ае (да 1, 2 і 3 знач.).

курс¹, -у, мн. -ы, -аў, м.

1. Напрамак руху, шлях (карабля, самалёта і пад.).

Самалёт узяў к. на поўдзень.

2. перан. Кірунак якой-н. палітычнай, грамадскай дзейнасці.

К. на раззбраенне.

Знешнепалітычны к.

3. Цана, па якой прадаюцца (купляюцца) каштоўныя паперы, валюта.

Валютны к.

Змагацца за ўстойлівы к. рубля.

◊

У курсе чаго (быць) і ў курс чаго (увайсці, увесці) — пра дасведчанасць у чым-н.

|| прым. курсавы́, -а́я, -о́е.

К. рух.

Курсавая табліца.

па́растак, -тка, мн. -ткі, -ткаў, м.

1. Маладая галінка, сцябло расліны з лісцем, якое вырасла ад больш старога сцябла ці ствала, або малая галінка, якая вырасла ад кораня асноўнай расліны.

Маладыя парасткі на старым ствале.

2. Сцябло расліны ў самым пачатку яго развіцця з насення.

Насенне пусціла парасткі.

3. звычайна мн., перан., чаго. Першае праяўленне, пачатак чаго-н., зародак.

Парасткі новага.

|| прым. па́расткавы, -ая, -ае (да 1 і 2 знач.; спец.).