дасту́пны, ‑ая, ‑ае.
1. Такі, да якога можна прайсці, падысці. Глухое, даступнае толькі заядлыя рыбакам,.. [возера] сягоння стала зборышчам людзей. Арочка. // Адкрыты для зроку. Даступны для назірання.
2. Магчымы, пасільны для ўсіх, многіх. Даступныя цэны.
3. Лёгкі для разумення, даходлівы. Перадаць думку ў даступнай форме. □ Купала па-майстэрску перадае старажытны тэкст у форме, лёгка даступнай нашаму мастацкаму ўспрыманню. Палітыка.
4. Які лёгка выклікае прыхільнасць да сябе; просты, абыходлівы. Невысокі, кучаравы, у панто[ф]лях і чорнай рабочай кашулі, .. [К. Чорны] быў увесь нейкі хатні, даступны. Скрыган.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
наво́кал
1. прысл. Усюды, з усіх бакоў, кругом.
Агледзецца н.
2. прыназ. з Р. Ужыв. для выражэння прасторавых адносін пры назве асобы, прадмета або месца, з усіх бакоў якога адбываецца пэўнае дзеянне ці размяшчаецца што-н.
Абысці н. саду.
Н. агню сядзелі людзі.
3. прыназ. з Р. Ужыв. для выражэння аб’ектных адносін: указвае на асобу, прадмет ці паняцце, якое з’яўляецца аб’ектам пэўнага працэсу або дзеяння.
Гутарка ідзе н. аднаго пытання.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
кансервава́ць, -рву́ю, -рву́еш, -рву́е; -рву́й; -рвава́ны; незак., што.
1. Нарыхтоўваючы, падвяргаць спецыяльнай апрацоўцы для засцярогі ад псавання.
К. мяса.
2. Прымаць спецыяльныя тэхнічныя меры для засцярогі ад псавання, карозіі (спец.).
К. лесаматэрыялы.
К. машыны, станкі.
3. Часова прыпыняць развіццё, дзейнасць чаго-н.
К. будаўніцтва.
|| зак. закансервава́ць, -рву́ю, -рву́еш, -рву́е; -рву́й; -рвава́ны.
|| наз. кансерва́цыя, -і, ж. (да 2 і 3 знач.) і кансервава́нне, -я, н. (да 1 і 2 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
кацёл, катла́, мн. катлы́, катло́ў, м.
1. Вялікая металічная пасудзіна круглай формы (для награвання вады, прыгатавання ежы і пад.).
Наліць вады ў к.
2. Пра харчаванне з агульнай кухні.
Ротны к.
Агульны к.
3. Закрытая пасудзіна для ператварэння вады ў пару.
Паравы к.
4. перан. Поўнае акружэнне воінскай групоўкі.
Мінскі «кацёл».
|| прым. катло́вы, -ая, -ае (да 1—3 знач.) і каце́льны, -ая, -ае (да 3 знач.).
Кацельная ўстаноўка.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
перахо́д, -у, М -дзе, м.
1. гл. перайсці.
2. мн. -ы, -аў. Месца, прыдатнае або прыстасаванае для пешай пераправы, а таксама для пешаходаў, што ідуць цераз вуліцу.
П. цераз ручай.
Падземны п.
3. мн. -ы, -аў. Спецыяльнае збудаванне, калідор, галерэя, што злучае адно памяшканне з другім.
Ісці па цёмных пераходах.
4. Адлегласць паміж двума пунктамі, пройдзеная пешшу без прыпынкаў за які-н. час.
У двух пераходах ад крэпасці.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
апрацава́ць, -цу́ю, -цу́еш, -цу́е; -цу́й; -цава́ны; зак.
1. што. Вырабіць, адшліфаваць, ачысціць, зрабіць гатовым для чаго-н.
А. дэталь.
А. камень.
2. што. Падрыхтаваць для пасеву, пасадкі.
А. зямлю.
3. перан., каго-што. Уздзейнічаць на каго-н. у пажаданым кірунку, схіліць да чаго-н.
4. Надаць чаму-н. завершаны выгляд; зрабіць больш дасканалым.
|| незак. апрацо́ўваць, -аю, -аеш, -ае.
|| наз. апрацо́ўванне, -я, н. і апрацо́ўка, -і, ДМ -ўцы, ж.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
таму́, прысл.
1. Па гэтай прычыне, вось чаму.
Месяц схаваўся за хмарку, т. і пацямнела.
2. Для таго, з гэтай мэтай.
Пагаворым, я ж т. і зайшоў да цябе.
3. у знач. выніковага злуч. Ужыв. для падпарадкавання даданых выніковых сказаў з прычынным адценнем (звычайна ў спалучэнні са злучнікам або часціцай «і»).
4. у знач. злуч. Уваходзіць у склад састаўнога прычыннага злучніка «таму што».
Не быў на рабоце, т. што захварэў.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
мацыён, ‑у, м.
Хадзьба, гулянне з мэтай умацавання здароўя або для адпачынку. [Красачка:] — Я ўжо лепей дома пабуду, А для мацыёну, як кажуць дактары, дык я лепш у рыбку калі прайдуся ці ў грыбы падамся. Лынькоў.
[Ням. Motion ад лац. mótio — рух.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
нежылы́, ‑ая, ‑ое.
1. Такі, у якім не жывуць. Ля.. пераезду [чыгункі] дзве будкі, але адна даўно нежылая. Навуменка. // Уласцівы для памяшкання, у якім не жывуць. Нежылы выгляд хаты.
2. Не прыстасаваны для жылля. Нежылая будыніна.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
пансіяна́т, ‑а, М ‑наце, м.
1. Поўнае ўтрыманне таго, хто жыве дзе‑н. (у некаторых навучальных установах, на курортах і пад.).
2. Від гасцініцы, дзе можна атрымаць месца для начлегу, для стаянкі аўтамабіляў і пад.
[Фр. pensionnat.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)