кара́, -ы́, ж.
1. Паверхневая частка ствала, галін і кораня дрэвавых раслін.
К. бярозы.
2. чаго або якая. Верхні цвёрды слой на чым-н.
Ледзяная к.
○
Зямная кара — верхняя цвёрдая абалонка Зямлі.
Кара вялікіх паўшар’яў галаўнога мозга; кара галаўнога мозга — паверхневы слой галаўнога мозга ў вышэйшых пазваночных і чалавека.
|| прым. каравы́, -а́я, -о́е.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
агаро́д, -а, М -дзе, мн. -ы, -аў, м.
Участак зямлі (звычайна каля дома) для вырошчвання агародніны.
Пасадзіць моркву ў агародзе.
◊
Агарод гарадзіць (разм.) —
1) пачынаць якую-н. клапатлівую справу;
2) гаварыць бяссэнсіцу, выдумляць.
Кідаць каменьчыкі ў агарод чый (разм.) — рабіць намёкі, заўвагі, адзывацца пра каго-н. неадабральна.
|| прым. агаро́дны, -ая, -ае.
Агародныя культуры.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
эстака́да, -ы, ДМ -дзе, мн. -ы, -ка́д, ж.
1. Збудаванне ў выглядзе моста для падняцця шляхоў зносін над паверхняй зямлі, над вадой, якое дазваляе праезд або праход пад ім, а таксама збудаванне ўвогуле для падняцця дарогі на некаторую вышыню.
2. Падводная загарода з паляў (спец.).
|| прым. эстака́дны, -ая, -ае.
Э. праезд.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
◎ Пусто́ўшчына экспр. ’негаспадарлівы чалавек’ (ПСл). Архаізм, параўн. ст.-бел. пустовщина/пустовщына ’неапрацаваны кавалак зямлі’, земля пустовская ’пустэча, пустка’ (Статут 1588), пус‑ товщина ’незаселены, неапрацаваны ўчастак зямлі’ (Ст.-бел. лексікон), пустовщизна ’тс’ (< польск., Булыка, Лекс. запазыч., 78), пустоўская (пустовскія) тлумачыцца як “выморочные имущества”, укр. пустовщина ’апусцелая сяліба, пусташ’, параўн. рус. пустовди ’пусты, вольны, нікім і нічым не заняты’. Да пуставаць, пусты (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Трайця́к 1 ’траціна, трэцяя частка зямлі аднаго гаспадара’ (Сцяц., Сцяшк.; люб., Сл. ПЗБ), трайціна́ ’мера зямлі, роўная 7 га (1/3 участка)’ (Сцяц.). Да траця́к, траціна (гл.). Праблематычным з’яўляецца ‑й‑, як і у трэ́йці ’трэці’, гл.
Трайця́к 2 ’жывёла трохгадовага ўзросту’ (Сцяц., Янк. 1), трэйця́ка ’тс’ (петрык., Шатал.). Да траця́к (гл.). Устаўное магчыма пад уплывам балтыйскіх форм, параўн. літ. treigỹs ’тс’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Выдзіра́ць ’выдзіраць, вырываць, выцягваць’ (БРС, Касп., Яруш., Бяльк.); ’упершыню апрацоўваць участак зямлі’ (Выг. дыс., палес.), выдзіра́цца ’насміхацца, дражніцца’ (Шатал.). Гл. драць, дзерці.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ Пляшня́ ’прылада ў выглядзе рычага для даставання з зямлі вялікіх камянёў’ (Скарбы). Відаць, з тпяяння < плённы, плятня < плячо (гл.), параўн. плячо каромысла.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
паўмо́рга, м.
Былая мера зямлі, роўная палавіне морга. Уся гаспадарка Яўмена складалася з паўморга пясчаніку, на якім «раслі» хіба толькі камяні. Жычка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
абледзяне́лы, ‑ая, ‑ае.
Пакрыты лёдам. Агні па-незвычайнаму іскрыліся за абледзянелымі шыбамі акна. Галавач. Панура абвіслі да самай зямлі абледзянелыя галінкі. Шамякін.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
бо́льшыцца, ‑шыцца; незак.
Станавіцца большым па колькасці, аб’ёме, велічыні. Здавалася, на вачах вырасталі з-пад снегу і большыліся чорныя праталіны зямлі. Краўчанка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)