кули́чки / жить у чёрта на кули́чках жыць за блі́зкім све́там; жыць чорт ве́дае дзе;
идти́ к чёрту на кули́чки ісці́ за блі́зкі свет; ісці́ чорт ве́дае куды́.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
◎ Пага́нік ’чорт’ (Інстр. II, 115). Рус. поганый ’тс’. Да паганы (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
паласа́ты, ‑ая, ‑ае.
Пакрыты палосамі; з афарбоўкай у палоску. У чаўне, на дне яго, стаіць .. мужчына ў паласатай матроскай кашулі. Галавач. Да паласатага шлагбаума спускалася чародка малышоў у белых панамках. Даніленка. / Пра жывёлу, якая мае афарбоўку ў выглядзе палос. Паласатая зебра. / У спалучэнні са словам «чорт» як лаянка. Зайздрошчу я табе, чорт паласаты! Васілевіч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
плятка́рыць, ‑ру, ‑рыш, ‑рыць; незак.
Рабіць, разносіць плёткі 2. [Гарлахвацкі:] Чорт знае што! З вуліцы зброд ўсялякі лезе ў кабінет. Пляткараць, распуснічаюць. Крапіва.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
заляца́нка, ‑і, ДМ ‑нцы; Р мн. ‑нак; ж.
Разм. Заляцанне да жанчыны; залёты. [Дзяўчына:] — Прыстае стары чорт са сваімі заляцанкамі, як смала. Сяргейчык.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
адто́ркнуць, ‑ну, ‑неш, ‑не; зак.
Выняць, выцягнуць корак, шпунт і пад. Чорт падскочыў, з бочкі шпунт адторкнуў — І закапаў на дарогу дзёгаць. Барадулін.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
І́дал ’язычаскае бажаство; прадмет абажання або нізкапаклонства; нягоднік’ (ТСБМ), ’чорт, д’ябал’ (Нас., Касп., Шат.), і́дыл ’чорт’ (Бяльк.), і́дальшчына ’недарэчнасць, чартаўшчына’ (Нас.); параўн. рус. и́дол ’ідал, балван’ (Даль), смал. ’лаянка’, и́долыццна ’недарэчнасць’, укр. і́дол ’аб недарэчным, дурным або бяздушным чалавеку’, и́дал ’ідал, чорт’ (Грынч.). Ст.-бел. идолъ ’язычаскае бажаство’ (Скарына; Гіст. лекс., 121) < ст.-рус. идолъ ’язычаскае бажаство’ (XI ст., Сразн.), ’лаянка’ (XVII ст.) < ст.-слав. идолъ ’бажок, кумір’. Першакрыніца: грэч. εἴδωλον ’вобраз, падабенства, малюнак’. Фасмер, 2, 117; Шанскі, 2, I, 14. Ідалапакло́ннік, ідалапакло́нства — паўкалькі грэч. εἰδωλολάτρης, εἰδωλολατρεία. Шанскі, там жа, 14–15.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
сыска́ць, сышчу́, сы́шчаш, сы́шча; сышчы́; сыска́ны; зак.
1. што з каго. Прымусіць вярнуць сабе што-н. пазычанае каму-н.; прымусіць заплаціць.
С. сто рублёў.
Пасвішчаш, пакуль сышчаш (прымаўка).
2. каго-што. Знайсці, адшукаць (разм.).
Чорт сем пар лапцей стаптаў, пакуль такую пару сыскаў (з нар.).
|| незак. сы́скваць, -аю, -аеш, -ае.
|| наз. сы́скванне, -я, н. (да 1 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
Наха́каць ’нашкодзіць’: чорт нахакаў (ТС). Няясна; параўн. ха́каць (ха́къць) ’цяжка дыхаць’ (міёр., Нар. сл.), ха́каць ’пазяхаць’ (Жд. 3).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ Падко́льная ’злы дух, які жыве, па павер’ю простых людзей, пад колам млына’, падкдльнік ’чорт’ (Нас.). Да кола (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)