пата́ш, ‑у, м.

Рэчыва ў выглядзе белага зярністага парашку са шчолачнымі ўласцівасцямі, якое атрымліваюць з попелу, а ў прамысловасці — пераважна з прыродных солей.

[Англ. potash.]

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

расо́л -у, м.

1. Салёная вада з прыправамі для засолкі, вымочвання харчовых прадуктаў.

2. Вадкасць, насычаная сокамі засоленых у ёй прадуктаў.

Капуста з расолам.

3. Моцна насычаная солямі прыродная вада.

4. Водны раствор солей, які прымяняецца ў тэхніцы (спец.).

|| прым. расо́льны, -ая, -ае (да 1 знач.).

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

амо́ній, ‑ю, м.

1. Аднавалентная група атамаў азоту і вадароду, якая ўваходзіць у састаў многіх солей (сернакіслы амоній, хлорысты амоній і інш.).

2. Парашок, які ўжываецца замест дражджэй.

[Ад грэч. ammoniakhon — смалістая камедзь.]

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

сале́тра, ‑ы, ж.

Назва азотнакіслых солей калію, натрыю, амонію, кальцыю і пад., якія выкарыстоўваюцца ў вытворчасці выбуховых рэчываў, для ўгнаенняў, пры засолцы мяса і пад. Аміячная салетра. Калійная салетра.

[Ад лац. sal nitri.]

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

жо́рсткі, -ая, -ае.

1. Крайне суровы, бязлітасны, неміласэрны.

Ж. чалавек.

Жорсткая расправа.

2. Вельмі моцны па сіле праяўлення, які пераўзыходзіць звычайную меру, ступень.

Жорсткая барацьба.

Жорсткія баі.

3. перан. Строгі, такі, які не дапускае выключэнняў.

Ж. рэжым.

Жорсткія ўмовы.

4. Пра ваду, якая ўтрымлівае шмат кальцыевых і магніевых солей.

|| наз. жо́рсткасць, -і, ж.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

Со́да ‘агульная назва натрыевых солей вугальнай кіслаты’ (ТСБМ, Некр. і Байк.), со́днікі ‘млінцы на содзе’ (КЭС). З рус. со́да або польск. soda ‘тс’ з новалац. soda (гл. Фасмер, 3, 706; Праабражэнскі, 2, 349; Варш. сл., 6, 259) у заходнееўрапейскіх мовах: параўн. н.-ням. Sode, франц. saude, іт., ісп. soda ‘сода’.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

◎ Лізя́вы ’нясмачны’ (маст., Сцяшк. Сл.), лізявэй ’тс’ (пін., Шатал.). Трэба разглядаць як запазычаную лексему з пераносам значэння. Параўн. польск. lizawy — аб жывёле, якая захварэла ад недабору розных мінеральных злучэнняў (солей) і вітамінаў. Параўн. яшчэ польск. lizawka ’сумесь з солі, гліны і інш., якая давалася жывёле’, ’месца, дзе гэта мяшанка давалася жывёле’. Семантыка развівалася такім чынам: ’без солі’ > ’нясмачны’.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

со́да, ‑ы, ДМ ‑дзе, ж.

Агульная назва натрыевых солей вугальнай кіслаты, якія шырока выкарыстоўваюцца ў тэхніцы, медыцыне, быце. Крышталічная сода.

•••

Кальцыніраваная сода — бязводны вуглякіслы натрый.

Каўстычная сода — тэхнічная назва едкага натру.

Пітная сода — ачышчаны двухвуглякіслы натрый, белы парашок, які ўжываецца ў медыцыне і кулінарыі.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

отделе́ние

1. в разн. знач. аддзяле́нне, -ння ср.;

отделе́ние це́ркви от госуда́рства аддзяле́нне царквы́ ад дзяржа́вы;

отделе́ние пена́ла аддзяле́нне пена́ла;

команди́р отделе́ния воен. камандзір аддзяле́ння;

в пе́рвом отделе́нии конце́рта у пе́ршым аддзяле́нні канцэ́рта;

отделе́ние мили́ции аддзяле́нне мілі́цыі;

2. (выделение) физиол. выдзяле́нне, -ння ср.; хим., физ. вылучэ́нне, -ння ср.;

отделе́ние соле́й вылучэ́нне со́лей;

отделе́ние желу́дочного со́ка выдзяле́нне стра́ўнікавага со́ку;

гно́йные отделе́ния гно́йныя выдзяле́нні.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

мя́ккі, -ая, -ае.

1. Які ўгінаецца пры націсканні, няцвёрды, эластычны, далікатны.

М. хлеб.

М. абутак.

Мяккія валасы.

Мяккія рукі.

2. Прыемны для ўспрымання; не рэзкі.

М. голас.

Мяккае святло.

3. Плаўны, павольны.

Мяккія рухі.

4. перан. Лагодны, ціхі, спагадлівы.

М. характар.

М. чалавек.

5. Нястрогі, паблажлівы.

М. прыгавор.

6. Цёплы, несуровы.

М. клімат.

Мяккая зіма.

7. Які ўтрымлівае мала вапнавых солей.

Мяккая вада.

8. На транспарце: з мяккімі сядзеннямі або прызначаны для выкарыстання мяккіх сядзенняў.

М. вагон.

9. Аб зычным гуку: які вымаўляецца прыбліжэннем сярэдняй часткі языка да цвёрдага паднябення; проціл. цвёрды.

○

Мяккі знак — назва літары «ь».

|| ласк. мя́кенькі, -ая, -ае (да 1 знач.).

|| наз. мя́ккасць, -і, ж.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)