нацямку́, прысл.
Разм. Досвіткам, на світанні; прыцемкам. Касіць зачыналі рана, нацямку. Сачанка. Дапытвалі [арыштаваных] аж да вечара. Ужо нацямку ўсіх пагналі ў Глыбокае. Машара.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
халадо́к, -дку́, м.
1. Цяністае месца, цянёк.
Сядзець у халадку.
2. Свежае халаднаватае паветра.
Павеяла халадком.
3. Час сутак, калі ўжо спала або яшчэ не наступіла спёка.
Халадком добра касіць.
4. перан. Стрыманасць, раўнадушнасць у адносінах да каго-, чаго-н.
У голасе яго адчуваўся х.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
Касаві́ла ’кассё’ (Касп.). Нерэгулярна да касіць, каса (гл.). Параўн. матавіла і інш. Скл. суфікс ‑ov‑idlo.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
сенажа́ць, ‑і, ж.
1. Травастой; месца, дзе расце трава на сена; луг. Касіць сенажаці. □ Жанкі жалі сярпамі жыта, а мужчыны дакошвалі купістую сенажаць. Чорны. Пахнуць сенажаці звялаю травою. Астрэйка. Па абодва бакі дарогі ляжала скошаная сенажаць. Чарнышэвіч. // Месца касьбы. [Алег] разам з.. [хлопчыкамі] ездзіў на сенажаць, наглядаў, як працавалі трактарныя сенакасілкі, ганяў на начлег калгасных коней, хадзіў на рыбалку. Гамолка.
2. Пара, калі пачынаюць касіць. Рыхтаваліся да сенажаці. Чорны.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
патрэ́бна, безас. у знач. вык.
Неабходна, трэба. — Каб толькі так [надвор’е] пастаяла які тыдзень — то ўжо і касіць патрэбна. Гартны. Патрэбна дараваць Таму, хто памыліўся, А ворага — бязлітасна караць. Корбан.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
уза́хапы і уза́хапкі, прысл.
Разм. Наперабой; адзін перад адным. За спрыт у аддзяку Сустрэць яе [нафту] узахапы выпаліць: «Пайшла!» Калачынскі. Калгаснікі ўзахапкі пачалі касіць іржышча, падграбаючы яго разам з аўсом. «Звязда».
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Сенава́ць ‘нарыхтоўваць сена’ (Сл. ПЗБ; ашм. Стан., Сцяшк. Сл.), ‘касіць, сушыць і ўбіраць сена’ (Скарбы), ‘касіць сена’ (навагр., З нар. сл.), ‘сушыць сена’ (свісл., Шатал.). Паводле Мацкевіч і інш. (Балто-слав. этнояз. отнош., 35), супольная балтыйска-славянская інавацыя, параўн. літ. šienáuti ‘нарыхтоўваць сена’. Звычайна перадаецца апісана з дзеясловам ‘рабіць’: робі́ць се́но (ТС), разьян. dilat sénъ ‘тс’, параўн. таксама ням. Heu machen ‘тс’ і інш.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Прако́с ’адлегласць паміж радамі скошанай травы (або збожжа)’ (ТСБМ), проко́с ’тс’ (ТС), ’радок скошанай травы’ (Шат., Сл. ПЗБ). Бяссуфіксны дэрыват ад пракасіць < касіць.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Касаву́рыць ’глядзець коса, убок, касіць вочы’ (Нас.). Слова, безумоўна, складанае. Яго першая частка ўзыходзіць да косы (гл.). Але другая частка застаецца няяснай (магчыма, кантамінаванай).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Пако́ша ’скошаная сенажаць’ (ТСБМ, Янк. 2). Укр. поко́шинка ’тс’. Ад пакос < пакасіць < касіць (гл.) з суф. ‑ja або ад дзеяслова пакасіць з тым жа суфіксам.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)