жаля́зка, ‑а, н.
1. Разм. Лязо гэбля, фуганка, барана і пад. — Цэх план дае, дык якая гаворка пра стамескі, жалязкі, — садзіцца на крэсла і смяецца начальнік. Мыслівец.
2. Абл. Прас, які награваюць на агні. Учора [маці] прасавала мне кофту і жалязкам пляму іржавую пасадзіла!.. Карпюк.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Нято́ўпіцца ’не змяшчацца’: Як падзялілі бацькаву палоску, бык і барана нятоўпіцца (лаг., Сл. бел. нар. фраз.), Гл. рэдкае то́ўпіцца.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
дыск, -а, мн. -і, -аў, м.
1. Прадмет, дэталь якой-н. машыны, прыстасавання ў выглядзе плоскага круга.
Д. электрапілы.
Д. аўтамата.
2. Спартыўны снарад у форме круга, які прымяняецца для кідання.
Кінуць д.
3. Аптычны носьбіт інфармацыі ў выглядзе плоскага круга.
Выпусціць д.
Запісаць д.
Модныя дыскі.
4. Прыстасаванне для захоўвання інфармацыі на камп’ютары.
Магнітны д.
Аптычны д.
|| прым. ды́скавы, -ая, -ае (да 1 знач.).
Дыскавая барана.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
Смуччыні́на ‘барана з зубамі з сукоў’ (Касп.). Дэрыват з суф. ‑ін(а) ад ⁺смычаны, залежн. дзеепр. прош. ч. дзеяслова смыкаць (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Спружыно́ўка ‘барана, дзеянне якой заснавана на дзеянні пружын’ (ТСБМ), ‘культыватар’ (Сцяшк.), спружыны́вка ‘культыватар’ (Сл. ПЗБ). З польск. sprężynówka ‘тс’. Параўн. пружыноўка.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Абы́р ’вокліч пры адгоне авечак’ (КСТ), суадносіцца з назвай барана. Параўн. укр. бирь, рус. барь. Германовіч, ИКПИ, 19, 308; Трубачоў, Происх., 76.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
аве́чка, -і, ДМ -чцы, мн. -і, -чак, ж.
1. Свойская жвачная жывёла, якая дае воўну, мяса, малако; самка барана.
Стрыжка авечак.
2. перан. Той, хто выдае сябе за ціхага, паслухмянага чалавека.
3. перан. Пра някемлівага, дурнаватага чалавека (часцей пра асоб жаночага полу).
◊
Блудная (аблудная) авечка — пра чалавека, які збіўся з правільнага жыццёвага шляху, адарваўся ад свайго асяроддзя, сям’і і інш.
Прыкідвацца авечкай.
|| прым. аве́чы, -ая, -ае.
А. сыр.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
Валаку́ша ’старадаўняя прылада для рыхлення глебы; невялікі невад’; ’барана з жалеза’ (БРС, Выг. дыс.). Рус. волокуша, укр. волокуша. Да валачы. Пра суфіксацыю гл. SP, 1, 79.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Стрыгма́ч экспр. ‘асоба з неахайнай прычоскай’ (Жд. 3), ‘неахайна (пад “барана”) пастрыжаны’ (Янк. 2). Да стрыгчы (гл.), аднак словаўтварэнне няяснае (ад *стрыгма стрыгчы, інтэнсіў як бегма бегчы?).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Ро́спалаць ’анатаміраванне трупа’ (Байк. і Некр.). Да раз‑/рос‑ і поць (гл.), якое з прасл. *polъtь > укр. півть, пілть, рус. по́лоть, полть ’палавіна тушы свінні ці барана’. Гл. распалтаць.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)