Verbum

невытво́рны, ‑ая, ‑ае.

Які не ўтвараецца ад чаго‑н. падобнага. Асновы, якія складаюцца толькі з адной карэннай марфемы, называюцца невытворнымі. Граматыка.

шпо́рка, ‑і, ДМ ‑рцы; Р мн. ‑рак; ж.

Выраст каля асновы кветкі некаторых раслін, у якім знаходзіцца нектар. Шпорка кветкі.

асно́ва, ‑ы, ж.

1. Частка прадмета, на якой замацоўваюцца астатнія яго часткі; каркас, касцяк. Хлопцы.. прынеслі з лесу дзве расохі і ўбілі іх у зямлю. Наверсе паклалі перакладзіну, і аснова шалашыка была гатова. Чарнышэвіч. Рухаюцца ўперад асновы будучых машын на галоўным канвееры, абрастаючы ўсё новымі вугламі і дэталямі. Данілевіч.

2. Грунт ці штучнае збудаванне, на якім трымаецца, знаходзіцца што‑н.; падмурак. Аснова вежы. // Ніжняя плоскасць, якой прадмет, збудаванне датыкаецца да паверхні чаго‑н. // Ніжняя частка якога‑н. прадмета ці збудавання. Стог у аснове меў каля пяці метраў. □ Дваццатага чэрвеня мы ўжо змаглі прыступіць да падрыхтоўкі бетоннай асновы, а ў верасні распачалі ўкладку бетона. «Полымя».

3. перан. Тое, што складае ядро чаго‑н., з’яўляецца зыходным матэрыялам для ўтварэння, стварэння чаго‑н.; узор, пачатак. Народная аснова літаратурнай мовы. □ Мы бачылі, што Маркс ў 1845 годзе, Энгельс у 1888 і 1892 гг. уводзяць крытэрый практыкі ў аснову тэорыі пазнання матэрыялізму. Ленін. У аснову паэмы «Магіла льва» пакладзена народная легенда пра Машэку. Шкраба. Мы песні сваёй Палажылі ў аснову І чыстую праўду, І чыстую мову. Лужанін. // Тое галоўнае, на чым грунтуецца, будуецца што‑н. І тут у першы раз Міхала Вось гэта думка напаткала: Купіць зямлю, прыдбаць свой кут, Каб з панскіх выпутацца пут, І там зажыць сабе нанова: Свая зямля — вось што аснова! Колас. // звычайна мн. (асно́вы, ‑ноў). Пачаткі, прынцыпы (пра лад, сістэму і пад.). Хістаўся стары лад у самых асновах сваіх, у муках болю нараджаўся другі, новы парадак. Колас. І рушыць ён [час] і рве асновы ўсе старыя, Дрыжыць прад сілай той і цемра і туман. Гурло.

4. звычайна мн. (асно́вы, ‑ноў). Зыходныя, галоўныя палажэнні якой‑н. навукі, тэорыі і пад. Асновы агратэхнікі. Тэарэтычныя асновы марксізма-ленінізма. Эстэтычныя асновы паэзіі. Асновы навукова-атэістычнага светапогляду. Фізіялагічныя асновы чалавечай псіхікі. Асновы мічурынскага вучэння.

5. Падоўжныя ніткі ў тканіне. Быў пад рукамі ў іх [ткачых] не шоўк, А просты, каляровы Па густу выбраны ўток І тонкая аснова. Арочка.

6. Частка слова, якая раскрывае яго лексічнае значэнне і ў якую, апрача кораня, можа ўваходзіць прыстаўка і суфікс.

7. Старана геаметрычнай фігуры, перпендыкулярная да яе вышыні. Аснова трохвугольніка. Аснова сегмента.

8. Злучэнне, якое ўтварае пры ўзаемадзеянні з кіслотамі соль.

•••

Закласці асновы чаго гл. закласці.

Ляжаць у аснове чаго; легчы ў аснову чаго гл. ляжаць, легчы.

На аснове чаго — выходзячы з чаго‑н., апіраючыся на што‑н.; на падставе.

Узяць за аснову гл. ўзяць.

утвара́льны, ‑ая, ‑ае.

Які служыць для ўтварэння чаго‑н. Утваральныя асновы назоўнікаў.

•••

Утваральная лінія (спец.) — лінія, рухам якой утвараецца якая‑н. паверхня.

контрпрапага́нда, ‑ы, ДМ ‑дзе, ж.

Палітыка-выхаваўчая работа, накіраваная на выкрыванне паклёпніцкай прапаганды Захаду, якая імкнецца падрываць асновы сацыялістычнага ладу ў краінах, што будуюць камуністычнае грамадства.

падасно́ва, ‑ы, ж.

1. Спец. Ніжняя аснова ў тканінах, якія маюць дзве асновы.

2. перан. Сапраўдная прычына чаго‑н.; тое, на чым заснавана што‑н. Сацыяльная падаснова з’явы.

інтэлектуалі́зм, ‑у, м.

1. Кніжн. Насычанасць думкамі, ідэямі; філасофская змястоўнасць.

2. У псіхалогіі — ідэалістычны напрамак, які абсалютызуе інтэлектуальныя працэсы, адрываючы іх ад жыццёвай асновы і агульна-гістарычнай практыкі.

мута́цыя, ‑і, ж.

Спец.

1. Скачкападобнае змяненне з’яў.

2. У біялогіі — рэзкае змяненне спадчыннай асновы ў жывёл або раслін.

3. Змена, пералом голасу ў падлеткаў з наступленнем палавой спеласці.

[Ад лац. mutatio — змяненне, змена.]

энергеты́зм, ‑у, м.

Ідэалістычная плынь у буржуазнай філасофіі і прыродазнаўстве канца 19 — пачатку 20 стст., якая зводзіць усе з’явы прыроды і духоўнага свету да відазмяненняў энергіі, пазбаўленай матэрыяльнай асновы.