злом (род. зло́му) м.
1. (действие) слом, сло́мка ж.;
2. (место перелома) слом, изло́м;
3. (крутой поворот) изло́м;
з. ракі́ — изло́м реки́;
◊ на з. галавы́ — сломя́ (очертя́) го́лову
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
піро́г (род. пірага́) м. пиро́г;
◊ варо́ты пірага́мі падпёрты — (дзе, у каго) ирон. ворота́ пирога́ми подпёрты (где, у кого);
у чужы́х рука́х п. вялі́кі — в чужи́х рука́х пиро́г вели́к
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
трэск (род. трэ́ску) м., в разн. знач. треск;
т. аўтама́таў — треск автома́тов;
працава́ць без шу́му і ~ку — рабо́тать без шу́ма и тре́ска;
◊ правалі́цца з ~кам — провали́ться с тре́ском
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
штат I м.
1. (государственно-территориальная единица) штат;
2. только мн., ист. шта́ты;
Генера́льныя шта́ты — Генера́льные шта́ты
штат II, род. шта́ту м., канц. штат;
скарачэ́нне шта́таў — сокраще́ние шта́тов
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
аз
1. уст. (название буквы «а») аз, род. аза́ м.;
2. азы́ перен. (первоначальные сведения) азы́, род. азо́ў ед. нет;
◊
начина́ть с азо́в пачына́ць з азо́ў;
не знать ни аза́ не ве́даць ні бэ ні мэ;
от аза́ до и́жицы ад пача́тку да канца́.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
нечистота́ ж.
1. (качество, свойство) нечыстата́, -ты́ ж.; бру́днасць, -ці ж.;
2. (грязь) бруд, род. бру́ду м.;
3. нечисто́ты ед. нет нечысто́ты, -таў ед. нет; (отбросы) адкі́ды, -даў ед. нет; (сор) сме́цце, -цця ср.; (помои) памы́і, -мы́яў ед. нет; (грязь) бруд, род. бру́ду м.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
кре́постьII ж.
1. (прочность, насыщенность) мацу́нак, -нку м.; моц, род. мо́цы ж.; трыва́ласць, -ці ж.;
кре́пость мате́рии мацу́нак (моц) матэ́рыі;
кре́пость ча́я мацу́нак ча́ю;
2. (сила) моц, род. мо́цы ж., сі́ла, -лы ж., ду́жасць, -ці ж.;
кре́пость здоро́вья моц здаро́ўя;
кре́пость ду́ха сі́ла ду́ху.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
ше́я ж.
1. шы́я, род. шы́і ж.;
2. перен. ка́рак, -рка м.; шы́я, род. шы́і ж.;
◊
дать по ше́е каўне́р пама́цаць;
получи́ть по ше́е па ка́рку схапі́ць; лу́пня зарабі́ць;
сиде́ть на ше́е на ка́рку сядзе́ць; на ласка́вым хле́бе быць;
слома́ть себе́ ше́ю ка́рак сабе́ скруці́ць.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
Буч 1 ’верша’ (БРС, Сцяшк. МГ), ’сець’ (Маш., 36), ’прылада, зробленая з дубцоў для лоўлі рыбы’ (КЭС, лаг.), ’сажалка, дзе можна лавіць рыбу’. Рус. дыял. (зах.) буч ’тс’, польск. дыял. bucz ’тс’. Звычайна лічыцца запазычаннем з літ. мовы (літ. bùčias, bùčius ’тс’ < лат. bucis ’кошык, сплецены з вербавых пруцікаў’; уласна літ. форма bukìs ’род рыбацкай сеці’, гл. Фрэнкель, 61), параўн. яшчэ Варш. сл., 1, 225. Падрабязна аб усёй праблематыцы Урбуціс, Baltistica, V (1), 51–52.
Буч 2 ’пасудзіна з саломы, шытая дубцамі, для мукі’ (КЭС, лаг., Янк. Мат.). Можна меркаваць, што слова таго ж паходжання, што і буч 1 ’верша (плеценая карзіна)’. Так Урбуціс, Baltistica, V (1), 51–52. Наўрад ці можна думаць пра іншае паходжанне слова (напр., пра запазычанне з с.-в.-ням. butschen ’бочка для засолкі’ або пра сувязь з укр. бу́ша ’цыліндрычная пасудзіна для салення рыбы’ < ням.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Віраце́йка ’вадзяная вужака’ (КЭС, лаг.), рус. перм. вератея ’рыба, Cobitis taenia’, укр. веретенниця, веретільник, веретільниця ’гадзюка вераценніца, Anguis fragilis’, рус. паўн. верете́льник ’п’яўка’, верете́льница ’маленькая, бязногая яшчарка’; ’вераценніца’, паўд. верете́ница, веретени́ца ’яшчарка’, смал., пск., калуж. ’вераценніца’, калуж. ’рыба, Cobitis taenia’; ’уюн, Cobitis fossilis’, веретеница ’малюскі, ракавіна якіх падобна да верацяна’, ленінгр. веретённик ’вераценніца’, пск. веретенница ’тс’, тамб. ’шабля-рыба з колкім ротам, падобная да пячкура’, польск. wrzecienica ’марская рыба’; ’балотная гадзіна’, н.-луж. (w)rjeśeńca, wrjeśenica ’кальчысты вужака, Coluber natrix’, в.-луж. wrjećeńca ’лазаніца, Lysimachia L.’; ’жаўтапузік, Ophisantus apodus’, чэш. vřetenice ’вераценніца’, vřetenka ’род рыбы з сям’і Callionymidae, Callionymus’, славац. vretenica ’гадзюка Vipera berus’, серб.-харв. вретѐнар, макед. вретенарка ’рыба Asper asper L.’, балг. вретена́рка ’тс’. Усе да верацяно, вярцець (гл.). Цікавым з’яўляецца параўнанне Патабні (РФВ, 5, 126) з літ. vérti ’нанізваць, працягваць праз што-небудзь’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)