гарто́ўны, ‑ая, ‑ае.
1. Высокага гарту. Гартоўная сталь. / у перан. ужыв. Песні дай у горны! Трэба і іх напаліць дачырвона, Каб вораг не мог іх таптаць больш нагамі, Каб, ударыўшы словам гартоўным, Адказваў полымем камень. Танк.
2. перан. Стойкі, вынослівы. [Вардомскі] з цікаўнасцю выслухаў.. мае пераказы назіранняў за Паўлам Пятровічам. — Гартоўны стары... Шынклер.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
дачаса́ць 1, ‑чашу, ‑чэшаш, ‑чэша; зак., што.
Скончыць часанне 1, расчэсванне (пра лён, воўну і пад.). Жанчыны дачасалі лён.
дачаса́ць 2, ‑чашу, ‑чэшаш, ‑чэша; зак., што.
Скончыць часанне 2, абчэсванне (пра дрэва, камень і пад.). Дачасаць бервяно. □ Максім дачасаў калок, кінуў яго пад плот, абабіў шапкаю спераду штаны, на якія начаплялася трэсак. Капыловіч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
шматгра́нны, ‑ая, ‑ае.
1. Які мае шмат, многа граней. Шматгранны камень. Шматгранная калона.
2. перан. Які ахоплівае розныя бакі чаго‑н.; рознабаковы. Камуністычная партыя Беларусі лічыць сваю дзейнасць састаўной часткай шматграннай дзейнасці КПСС. «Маладосць». Талент Максіма Багдановіча быў шматгранны і ўсебаковы. Клімковіч. Уплыў рабочых калектываў на жыццё школы шматгранны і вельмі карысны. «Звязда».
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
шчэ́бень, ‑ю, м.
1. Біты, раздробнены камень, цэгла і пад., які прымяняецца для будаўнічых работ і пракладкі дарог.
2. Дарожнае пакрыццё, дарожны насып, зроблены з такога каменю, цэглы і пад. Тут [на Малахавым кургане] шчэбень церлі танкі ў пудру, І раптам нашае: — Палундра!.. Смагаровіч.
3. Асадачная горная парода, якая складаецца з невялікіх неабкачаных востравугольных абломкаў.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Тапа́з ’від каштоўных камянёў’ (ТСБМ, Некр. і Байк.). Праз польск. topaz ’тс’ або рус. топа́з (з польскай, гл. Віткоўскі, Słownik, 186) з франц. topaze і с.-лац. topazus, што, у сваю чаргу, з грэч. τόπαξος (с.-грэч. τοπάξιον), якое паходзіць ад назвы вострава Topazus у Чырвоным моры, дзе, магчыма, упершыню знойдзены гэты камень (Фасмер, 4, 77–78; ЕСУМ, 5, 598; Голуб-Ліер, 484).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
гла́дкі в разн. знач. гла́дкий; (о поверхности земли, почвы — ещё) ро́вный; (откормленный — ещё) упи́танный; по́лный, жи́рный, ту́чный;
г. ка́мень — гла́дкий ка́мень;
г. лоб — гла́дкий лоб;
~кая сцяна́ — гла́дкая (ро́вная) стена́;
~кая прычо́ска — гла́дкая причёска;
г. стыль — гла́дкий слог;
~кія шчо́кі — гла́дкие щёки;
г. пан — по́лный (жи́рный, ту́чный) господи́н;
г. конь — упи́танная ло́шадь;
◊ ~кай даро́гі — ска́тертью доро́га
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
навалі́ць I сов., в разн. знач. навали́ть;
н. ка́мень на што-не́будзь — навали́ть ка́мень на что́-л.;
н. ку́чу дроў — навали́ть ку́чу дров;
~лі́ла мно́га сне́гу — безл. навали́ло мно́го сне́гу;
н. на каго́-не́будзь мно́га рабо́ты — навали́ть на кого́-л. мно́го рабо́ты;
з усі́х бако́ў ~лі́ла наро́ду — со всех сторо́н навали́ло наро́ду
навалі́ць II сов. (изготовить валяньем) наваля́ть
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
бро́сить сов., в разн. знач. кі́нуць; см. броса́ть;
◊
бро́сить ка́мень (ка́мнем, гря́зью) (в кого) кі́нуць ка́мень (ка́менем, гра́ззю) (у каго);
бро́сить в лицо́ (кому) кі́нуць у твар (каму);
бро́сить я́корь кі́нуць я́кар;
бро́сить перча́тку кі́нуць пальча́тку;
бро́сить взгляд кі́нуць по́зірк, гля́нуць;
бро́сить вы́зов кі́нуць вы́клік, вы́клікаць;
бро́сить тень (на чьё-л. и́мя) кі́нуць цень (на чыё імя́);
хоть брось прост. хоць кінь;
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
алма́з, ‑а і ‑у, м.
1. ‑у. Празрысты, звычайна бясколерны, каштоўны камень, які сваім бляскам і цвёрдасцю перавышае ўсе іншыя мінералы і самацветы; агранены ў пэўную форму, называецца брыльянтам. У снежнай завеі гарэлі алмазам Старыя крамлёўскія вежы. Колас.
2. ‑а. Тонкі асколак гэтага каменя, устаўлены ў аправу з дзяржаннем, прыстасаваны для рэзання шкла; шкларэз.
[Цюрк.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
абцяка́ць, ‑ае; незак., што.
1. Агінаць, абыходзіць што‑н. у сваім цячэнні. Вада з абодвух бакоў абцякала камень. □ Моцны вецер б’е ў твар, з сілай абцякае цела. Шынклер. // Абходзіць, аб’язджаць, абмінаючы каго‑, што‑н. Абцякаючы фурманкі, статак авечак імчаўся па дарозе.
2. Разм. Сцякаць з чаго‑н. мокрага (пра вадкасць). З бялізны абцякала вада.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)