Касаго́рына ’калі дарога ці шнур зямлі мае косы схіл’ (КЭС, лаг.). Да папярэдняга з выкарыстаннем апелятыўнага суфікса ‑ina.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Пратырча́ка ’палка, якая тырчыць з зямлі’ (Ян.). Гл. прастарчака, параўн. варыянтнасць тырчэ́ць/стырчэ́ць ’вытыркацца’, з семантычна няяснай прыстаўкай.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Разме́ткі ’расліна свінакроп, Spergula’ (Кіс.). Ад рус. размета́ть ’раскідаць’. Матывацыяй паслужыў знешні выгляд расліны — распасцёртыя па зямлі сцяблы.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
жыві́цца, жыўлю́ся, жы́вішся, жы́віцца; незак.
1. Харчавацца і здабываць харчаванне.
Ластаўкі жывяцца насякомымі.
Ж. падзённай работай.
2. Забяспечвацца ўсім неабходным для нармальнага існавання, развіцця, дзейнасці.
Тканкі чалавечага арганізма жывяцца кіслародам.
Расліны жывяцца сокамі з зямлі.
3. Мець для сябе выгаду, карысць; нажывацца.
Ж. з чужога мазаля.
|| наз. жыўле́нне, -я, н.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
ком, -а, мн. камы́, камо́ў, м.
Круглаваты, звычайна зацвярдзелы кавалак якога-н. мяккага, рыхлага рэчыва, а таксама пра што-н. скамечанае, скручанае.
К. зямлі.
К. цеста.
К. паперы.
Згарнуць посцілку ў к.
◊
Ком у горле; ком падкаціўся (падступіў) да горла — пра спазмы ў горле пры адчуванні моцнай крыўды, радасці і пад.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
абы́¹, злуч.
1. Далучае ўмоўныя і мэтавыя даданыя сказы; ужыв. пераважна з часц. «толькі».
Усё будзе добра, абы толькі на зямлі быў мір.
Ты хочаш прымірыць усіх, абы ціха было.
2. Ужыв. з даданымі сказамі часу; адпавядае злуч. «толькі», «як толькі» (разм.).
Абы вольная хвіліна, то яе ўжо ў хаце няма.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
разо́ра, -ы, мн. -ы, -зо́р і -аў, ж.
1. Доўгая канаўка на паверхні зямлі, праведзеная плугам у час ворыва.
Вузкія разоры.
2. Паглыбленне ў выглядзе канаўкі, зробленае плугам або лапатай на полі і агародзе для сцёку вады і для праходу.
Ісці разорай.
|| прым. разо́равы, -ая, -ае і разо́рны, -ая, -ае.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
аза́лея, ‑і, ж.
Паўднёвая дэкаратыўная кустовая расліна сямейства верасовых з жоўтымі і інш. кветкамі. Недалёка ад вёскі Замошша, каля Жыткавіч, ёсць участак зямлі з раслінай, узрост якой, па сцвярджэнні вучоных, мільён гадоў. Гэта пантыйская азалея — старажытная і амаль усюды вымерлая расліна. А тут на невялікім кавалачку палескай зямлі яна захавалася. «Звязда».
[Ад грэч. azaleos — сухі.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
галалёдзіца, ‑ы, ж.
Ледзяная корка на паверхні зямлі, не пакрытая снегам; галалёд. Зноў прыціскаў марозік, і галалёдзіца шклом пакрывала дарогі. Дуброўскі. // Стан пагоды, калі паверхня зямлі, дрэў і інш. пакрыта ледзяной коркай. У той дзень была галалёдзіца, тратуары зрабіліся слізкімі і Валіку прыходзілася ўвесь час асцерагацца, каб не пакаўзнуцца. Жычка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
няві́дны, ‑ая, ‑ае.
1. Недаступны для зроку; нябачны. Маленькія камарыкі .. кучкамі гулялі на сонцы, як бы чыясьці нявідная рука трэсла ў паветры маленькую сетачку. Колас. Справа купаліся два ружовыя воблачкі, усміхаючыся нявіднаму з зямлі сонцу. Мележ.
2. Непрыкметны, несамавіты. Была.. [Юзэфа] нявідная, маленькая, хадзіла, вечна сагнуўшыся, і шоргала нагамі па зямлі. Пташнікаў.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)