шыпе́ць, -плю́, -пі́ш, -пі́ць; -пі́м, -піце́, -пя́ць; -пі́; незак.
1. Утвараць глухія гукі, якія нагадваюць доўгі гук «ш».
Гадзюка шыпіць.
Шыпеў газавы струмень.
2. перан. Гаварыць здушаным ад злосці голасам (разм.).
3. перан. Вымаўляць доўгі гук «ш», патрабуючы цішыні.
|| наз. шыпе́нне, -я, н. і шып, -у, м.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
Ашамётак ’нерухавае дзіця, адзетае ў рыззё не свайго памеру’ (КЭС, лаг.). Ад шамятаць ’выдаваць ’прыглушаныя гукі; ціха есці; рваць што-небудзь на дробныя кавалачкі і інш.’, параўн. рус. шеметать ’праводзіць час без справы’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ Нацяле́скацца ’пад’есці’ (Сцяц.). Няясна; магчыма, да гукапераймальнага *цялёсь!, параўн. цялёпі цялём/, што перадаюць гукі і дзеянні, якія перыядычна паўтараюцца. Не выключана, што суадносіцца з целяси, цела (гл.), параўн. целесовиты ’поўны, у целе’ (ТС).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
язычко́вы
1. язычко́вый;
~выя музы́чныя інструме́нты — язычко́вые музыка́льные инструме́нты;
2. анат. язычко́вый, надгорта́нный;
3. лингв. (о звуках) язычко́ый;
~выя зы́чныя гу́кі — язычко́вые согла́сные зву́ки
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
турча́ць, ‑чыць; незак.
Разм.
1. Утвараць характэрныя для жаб гукі. Недзе далёка ў балотцах турчалі жабы — гэта, кажуць, на цяпло. Адамчык.
2. Тарахцець, татахкаць (пра гукі машын у час работы). Грыні заснуць, каб спачыць пасля дня ў турботах, толькі адны трактары будуць турчаць праз усю ноч, — але гэта далёка, пад Закалюжжам. Пташнікаў.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
усхлі́пванне, ‑я, н.
Дзеянне паводле знач. дзеясл. усхліпваць, а таксама гукі гэтага дзеяння. Цішыня... Толькі чутны ціха ўсхліпванні прысутных ды прыглушаныя гукі вуліцы. Сяргейчык. Ноччу і ўсхліпванні старой Грыбіхі можа паказацца начлежніку крыкам набалелай душы. «ЛіМ». Плакаў Нік. Плач яго то сціхаў, пераходзячы ў палахліва ўсхліпванне, то ўзнімаўся з новай сілай. Лынькоў.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
ацвярдзе́ць, ‑ее; зак.
1. Перайсці з вадкага стану ў цвёрды; зацвярдзець. // Зрабіцца цвярдзейшым; пацвярдзець.
2. Спец. Зрабіцца цвёрдым (пра зычныя гукі).
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
кукарэ́канне, ‑я, н.
Дзеянне паводле знач. дзеясл. кукарэкаць, а таксама гукі гэтага дзеяння. Аднекуль здалёк даляталі дзіцячыя галасы, кукарэканне пеўня. Шамякін.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
лабіялізава́ны, ‑ая, ‑ае.
Спец.
1. Дзеепрым. зал. пр. ад лабіялізаваць.
2. у знач. прым. Які вымаўляецца з лабіялізацыяй. Лабіялізаваныя галосныя гукі.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
мыча́нне, ‑я, н.
Дзеянне паводле знач. дзеясл. мычаць; гукі такога дзеяння. Гудкі цягнікоў змешваліся.. з мычаннем кароў і кудахтаннем курэй. Навуменка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)