павыдыха́ць, ‑ае; зак.
Разм. Выдахнуць, здохнуць — пра ўсіх, многіх. Свінні павыдыхалі. □ — Ды ў вас тут, мабыць, рыба павыдыхала! — смеючыся, кідаю вуды на зямлю. Ваданосаў.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
зяха́ць, ‑а́ю, ‑а́еш, ‑а́е; незак.
Разм. Хапаць паветра раскрытым ротам. Жанчыны хапаліся рукамі за грудзі і зяхалі разяўленым ротам, як рыба на беразе. Крапіва.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
ую́н, -а́, мн. -ы́, -о́ў, м.
1. Невялікая вельмі рухавая рыба з падоўжаным чэрвепадобным целам і дробнай луской.
2. перан. Пра рухавага, жвавага чалавека, звярка або пра праныру, лаўкача.
Віцца ўюном.
Гэты ў. заўсёды выкруціцца.
|| прым. уюно́вы, -ая, -ае (да 1 знач.; спец.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
пестру́шка ж., зоол.
1. (рыба) стро́нга, -гі ж.; фарэ́ль, -лі ж.;
2. (зверёк) ле́мінг, -га м.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
маля́ўка ж.
1. (рыба) малёк м., маля́вка;
2. перен., разг. (о ком-л. маленьком) маля́вка, мелюзга́
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
ры́біна, ‑ы, ж.
Адна рыба. На адным стале ляжала рыбіна, якой Хоці дагэтуль ніколі не бачыў. Арабей. На самай глыбейшай яме боўтнула нейкая вялікая рыбіна. Якімовіч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
яле́ц, яльца, м.
Невялікая рыба сямейства карпавых, якая паўсюдна водзіцца ў рачных і чыстых азёрных водах СССР. У затоцы спяць яльцы, З краснапёркамі ў цішы. Калачынскі.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Пяскі́ж ’рыба пячкур’ (Мат. Маг.). Гл. піскіж.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Ры́ба 1 ’рыба’ (ТСБМ; Бяльк.; Сцяшк. МГ), ры́біна ’рыбіна’ (ТСБМ; брасл., в.-дзв., Сл. ПЗБ). Укр. ри́ба, рус. ры́ба, польск. ryba, палаб. roibó, н.-луж. ryba, в.-луж. ryba, чэш. ryba, славац. ryba, славен. riba, серб., харв. рӣба, макед. риба, балг. ри́ба. Наконт паходжання слова аднадушнага меркавання няма. Мікала (Ursl. Gr., 1, 124; РФВ, 48, 279) супастаўляе з ням. Aalraupe (радзей Raubaal) ’налім; рыба з сямейства вугроў; рыба са змеепадобным целам’, дзе Aal ’вугор’, а ‑raupe < ruppo (ст.-в.-ням. rūppa, rūpa ’налім’). Ваян (RÉS, 9, 123 і наст.) звязвае прасл. *ryba і *ryti з і.-е. коранем *reu‑/*rou‑/*rŭ‑ і суфіксам ‑(ъ)b‑a (як *strělьba) і першасным значэннем ’спосаб лоўлі рыбы шляхам узрывання дна’, але гэтая спроба крытыкуецца. Паводле Тапарова (ЭИРЯ, 1, 5–10), звязана з рабы́ ’стракаты’. Агляд іншых версій і літ-ры гл. ESJSt, 13, 786; Жураўлёў, Язык и миф, 457–458.
Ры́ба 2 ’няроўнасці на палатне касы пры няўмелым кляпанні’ (Сл. Брэс.). Можа, да *ryti з суфіксам ‑(ъ)b‑a?
Ры́ба 3, у ры́бу ’гульня хлопчыкаў’ (гродз., Нар. словатв.). Да рыба 1 з прычыны таго, што гульня імітуе лоўлю рыбы.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Сала́ка ’дробная марская рыба сямейства селядцоў’ (ТСБМ). З рус. сала́ка, дзе таксама сала́га, салаку́ша; запазычанне з фін. salakka ’рыба Alburnus lucidus’, эст. salakas. Гл. Фасмер, 3, 549; Мызнікаў, Рус. гов. Обон., 191–192.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)