укапа́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е; -а́ны і уко́паны; зак.
1. што ў што. Умацаваць у выкапаным паглыбленні.
У. слупы.
Як укапаны (укопаны) стаіць (зусім нерухома).
2. пераважна з адмоўем, чаго і без дап. Змагчы ўскапаць што-н.
Зямля такая цвёрдая, рыдлёўкай не ўкапаеш.
3. што і чаго. Накапаць, выкапаць невялікую колькасць чаго-н. (разм.).
У. крыху бульбы.
|| незак. уко́пваць, -аю, -аеш, -ае.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
пласці́нка, -і, ДМ -нцы, м. -і, -нак, ж.
1. гл. пласціна.
2. Дыск з гукавым запісам для прайгравальніка, патэфона і пад.
3. Шкло са святлоадчувальным слоем для фатаграфічных здымкаў.
Зарадзіць пласцінку.
4. Плоская, пераважна шырокая частка лістоў раслін (спец.).
Ліставыя пласцінкі.
5. Складка на ніжнім баку шапачкі ў некаторых грыбоў (спец.).
6. Здымны зубны пратэз.
|| прым. пласці́начны, -ая, -ае.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
прыкіпе́ць, -плю́, -пі́ш, -пі́ць; -пі́м, -піце́, -пя́ць; -пі́; зак. (разм.).
1. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Прыстаць да вельмі нагрэтага дна і сценак пасудзіны.
Варэнне прыкіпела да чыгуна.
2. перан., да каго-чаго. Ужыв. пераважна са словамі «душа», «сэрца» і пад. Захапіўшыся, вельмі прывязацца да чаго-н.
Душой п. да мора. П. сэрцам да работы.
|| незак. прыкіпа́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
куры́ць, куру́, ку́рыш, ку́рыць; ку́раны; незак.
1. што і без дап. Удыхаць і выдыхаць дым якога-н. рэчыва, пераважна тытуню.
К. цыгарэту.
2. што і чым. Спальваць пахучыя рэчывы для атрымання пахучага дыму.
К. ладанам.
|| аднакр. курну́ць, -ну́, -не́ш, -не́; -нём, -няце́, -ну́ць; -ні́; -ну́ты (да 1 знач.).
|| наз. курэ́нне, -я, н.
|| прым. куры́льны, -ая, -ае.
Курыльная табака.
К. пакой.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
султа́н², -а, мн. -ы, -аў, м.
1. Упрыгажэнне з пер’я ці конскіх валасоў на галаўных уборах, пераважна ў ваенных, а таксама на галовах коней пры ўрачыстых цырымоніях.
2. перан. Слуп дыму, зямлі і пад., які ўзнімаецца ўгору.
С. узрыву.
С. пары.
3. Суквецце ў некаторых раслін.
С. бэзу.
С. іван-чаю.
Султаны чароту.
|| памянш. султа́нчык, -а, мн. -і, -аў, м.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
верабе́й, ‑б’я, м.
Невялікая птушка атрада вераб’іных з карычнева-шараватым апярэннем, якая жыве пераважна паблізу чалавека.
•••
Вераб’ю па калена — вельмі мелка.
Страляць (біць) з гарматы па вераб’ях гл. страляць.
Стрэляны (стары) верабей — пра вопытнага чалавека, якога цяжка ашукаць.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
узно́с, ‑у, м.
1. Унясенне грошай за што‑н., на што‑н. Адпрацавалі [камсамольцы] па чатыры дні ў лесе і першыя аддалі свой заробак на ўзнос. Пальчэўскі.
2. пераважна мн. (узно́сы, ‑аў). Унесеныя за што‑н. грошы. Членскія ўзносы.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
упра́сці, упраду, упрадзеш, упрадзе; упрадзём, упрадзяце, упрадуць; пр. упраў, упрала; зак., што.
1. Крадучы, укруціць, усукаць што‑н. у што‑н. Упрасці шоўк у воўну.
2. (пераважна з адмоўем «не»). Здолець спрасці што‑н. Пянька жорсткая, не ўпрасці.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
жале́зка, ‑і, ДМ ‑зцы, ж.
Разм. уст. Чыгунка (пераважна ў мове партызан у гады Вялікай Айчыннай вайны 1941–1945 гг.). Бацька, знатны мінёр Васіль Яркін, загінуў на «жалезцы». Брыль. Трэба было зацемна перайсці жалевку, а там патруль. Карпюк.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
жы́ўчык, ‑а, м.
1. Разм. Прыкметнае біццё артэрыі (пераважна на скроні); нервовае торганне павека. [Верхаводка:] І наогул, давай пра жонку не будзем. А то ў мяне ажно жыўчык пад вокам пачаў дрыжаць. Вось, бачыш? Губарэвіч.
2. Мужчынская палавая клетка; сперматазоід.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)