Verbum

даты́чны, -ая, -ае.

1. Прыналежны да чаго-н., які мае пэўнае дачыненне да чаго-н.

Д. да музыкі чалавек.

Асобы, датычныя да злачынства.

2. у знач. наз. даты́чная, -ай, мн. -ыя, -ых, ж. У матэматыцы: прамая лінія, якая праходзіць праз пункт крывой і супадае з ёй у гэтым пункце.

Правесці датычную да акружнасці.

|| наз. даты́чнасць, -і, ж. (да 1 знач.).

дацягну́цца, -цягну́ся, -ця́гнешся, -ця́гнецца; -цягні́ся; зак., да чаго.

1. Выцягваючыся, дастаць што-н., дакрануцца да чаго-н.

Д. да столі.

2. Узрастаючы, павялічваючыся, дасягнуць якой-н. мяжы.

Чарга дацягнулася да дзвярэй.

3. Марудна праходзячы, дасягнуць якога-н. тэрміну.

Час дацягнуўся да восені.

4. 3 цяжкасцю дайсці да якога-н. месца (разм.).

Стары ледзь дацягнуўся да ложка.

|| незак. даця́гвацца, -аюся, -аешся, -аецца.

прыкіпе́ць, -плю́, -пі́ш, -пі́ць; -пі́м, -піце́, -пя́ць; -пі́; зак. (разм.).

1. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Прыстаць да вельмі нагрэтага дна і сценак пасудзіны.

Варэнне прыкіпела да чыгуна.

2. перан., да каго-чаго. Ужыв. пераважна са словамі «душа», «сэрца» і пад. Захапіўшыся, вельмі прывязацца да чаго-н.

Душой п. да мора. П. сэрцам да работы.

|| незак. прыкіпа́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е.

прыла́дзіцца, -джуся, -дзішся, -дзіцца; зак.

1. Размясціцца дзе-н., каля каго-, чаго-н.

П. на краі лаўкі.

2. Уладкавацца, трапіць на работу, службу і пад. (разм.).

П. на працу.

3. Прыстасавацца, набыць навык рабіць што-н.

П. пісаць левай рукой.

4. Прымазацца, далучыцца да каго-, чаго-н. з карыслівымі мэтамі (разм.).

П. да чужой славы.

|| незак. прыла́джвацца, -аюся, -аешся, -аецца.

прыхілі́цца, -хілю́ся, -хі́лішся, -хі́ліцца; зак.

1. Нахіліцца, нагнуцца трохі ўніз.

Дрэвы прыхіліліся да зямлі.

2. да каго-чаго. Шчыльна наблізіцца да чаго-н., прыпасці да каго-н.

Дзіця прыхілілася да бацькі.

3. перан., да каго. Знайсці спагаду ў каго-н., адчуць прыхільнасць да каго-н.

Няма ёй да каго п.

|| незак. прыхіля́цца, -я́юся, -я́ешся, -я́ецца і прыхі́львацца, -аюся, -аешся, -аецца.

расцані́ць, -цаню́, -цэ́ніш, -цэ́ніць; -цэ́нены; зак.

1. што. Вызначыць цану чаго-н.; ацаніць.

Р. тавар.

2. перан., каго-што. Вызначыўшы свае адносіны да каго-, чаго-н., даць ацэнку, ацаніць.

Р. чый-н. талент.

|| незак. расцэ́ньваць, -аю, -аеш, -ае.

|| наз. расцэ́нка, -і, ДМ -нцы, ж. (да 1 знач.) і расцэ́ньванне, -я, н.; прым. расцэ́начны, -ая, -ае (да 1 знач.).

Расцэначная ведамасць.

засы́паць, -плю, -плеш, -пле; -сы́п; -паны; зак.

1. што. Запоўніць даверху чым-н. сыпкім.

З. роў.

2. каго-што. Пакрыць слоем чаго-н. сыпкага.

З. стол мукой.

З. пытаннямі (перан.).

3. што і чаго. Насыпаць, усыпаць куды-н. у якой-н. колькасці.

|| незак. засыпа́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е.

|| наз. засыпа́нне, -я, н. і засы́пка, -і, ДМ -пцы, ж. (у 1 і 3 знач.).

засячы́¹ і засе́кчы¹, -сяку́, -сячэ́ш, -сячэ́; -сячо́м, -сечаце́, -сяку́ць; засе́к, -кла; -сячы́; засе́чаны; зак., што.

1. Зрабіць сякерай выемку ў чым-н., на чым-н.

З. дрэва.

2. Пра каня: на хаду параніць адной нагой другую.

Конь засек нагу.

3. Адзначыць момант чаго-н., а таксама вызначыць пункт, месцазнаходжанне чаго-н.

З. час вылету.

З. курс карабля.

|| незак. засяка́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е.

з-за, прыназ. з Р.

1. Ужыв. пры абазначэнні напрамку, руху адкуль-н., з месца, закрытага чым-н., з супрацьлеглага боку чаго-н.

Выглядваць з-за дзвярэй.

Дом віднеецца з-за агароджы.

Вылезці з-за стала.

2. Ужыв. пры ўказанні на прычыну, падставу дзеяння або пры ўказанні на асобу, што з’яўляецца прычынай чаго-н.

Спрачацца з-за дробязей.

З-за яго столькі непрыемнасцей.

пласт, -а́, М -сце́, мн. -ы́, -о́ў, м.

1. Шчыльны, плоскі слой чаго-н.

Верхнія пласты глебы.

Пласты каштоўных выкапняў.

2. перан. Аднародная ў якіх-н. адносінах маса як частка чаго-н. (кніжн.).

Пласты насельніцтва.

Лексічны п.

◊

Ляжаць як пласт або пластом (разм.) — нерухома, не маючы сіл падняцца.

|| прым. пластавы́, -а́я, -о́е (да 1 знач.; спец.).

Пластавая горная парода.

П. вугаль.