Прыво́лле ’шырокае адкрытае месца; прастора’; перан. ’адсутнасць абмежаванняў; свабода, воля’ (ТСБМ), прыво́лье ’прыволле’ (ТС). Суфіксальныя ўтварэнні ад прым. прыво́льны, які ад во́ля; параўн. рус. приво́лье, укр. приві́лля ’прыволле, раздолле’. Сюды ж прыволіца ’тс’ (Ласт.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
недахва́т, ‑у, М ‑ваце, м.
Разм.
1. Адсутнасць дастатковай колькасці каго‑, чаго‑н. Калі вахман і баўэр набілі аскому высокай палітыкай, пайшла звычайная сялянская гутарка пра добрае лета, пра касавіцу, пра недахват мужчынскіх рук... Брыль. Бяскорміца, недахват сена.. прымусілі нас да таго, што за ношку саломы мы павінны былі адрабляць сваім кулакам. Нікановіч.
2. Адсутнасць дастатковых сродкаў на пражыццё, недахоп самага неабходнага; беднасць, нястача. Ведала Ніна, што бойкі, сваркі гэтыя ўсё ад таго, што недахват ва ўсім у хаце, беднасць. Галавач.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
неразуме́нне, ‑я, н.
Адсутнасць разумення; няздольнасць зразумець што‑н. Неразуменне сэнсу бурлівых падзей, якія тварыліся ў краіне, часта выклікала ў пісьменніка роспач. Каваленка. — Калі ж канец ужо? — пытае дзед, І ў словах — шчырае неразуменне. Гілевіч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
неиме́ние ср. адсу́тнасць, -ці ж.; брак, род. бра́ку м.;
за неиме́нием чего́-л. з-за (з прычы́ны) адсу́тнасці чаго́-не́будзь, не ма́ючы чаго́-не́будзь;
за неиме́нием лу́чшего не ма́ючы ле́пшага.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
ро́ўна.
1. у знач. вык. Пра адсутнасць няроўнасцей, упадзін, узгоркаў.
Р., як на стале.
Зімой у полі р. і бела.
2. ро́ўна з, прыназ. з Т. На адной лініі (вышыні, глыбіні і пад.) з кім-, чым-н., на адным узроўні з кім-, чым-н.
Нагрузіць мяхоў на калёсы роўна з канём.
3. часц. Дакладна, якраз.
Р. поўдзень.
Р. праз паўгадзіны.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
ана́рхія, ‑і, ж.
Такі стан грамадства, калі няма арганізаванай улады, законаў, абавязковых нормаў паводзін. // Адсутнасць планавай арганізацыі. Анархія вытворчасці. // Разм. Безуладдзе; беспарадак; хаос. [Бярозін:] У яго [Дулебы] зоне ўсе камбрыгі падпарадкоўваюцца яму, усякая анархія будзе строга карацца. Шчарбатаў.
[Грэч. anarchia.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
аб’екты́ўнасць, ‑і, ж.
1. Уласцівасць эфектыўнага; рэальнае, незалежнае ад свядомасці існаванне чаго‑н. як самастойнага аб’екта. Аб’ектыўнасць навакольнага свету і яго заканамернасцей.
2. Адпаведнасць аб’ектыўнай рэчаіснасці, адсутнасць суб’ектывізму ў разважанні аб чым‑н., бесстароннасць. Аб’ектыўнасць адзнакі.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
бяспе́ка, ‑і, ДМ ‑пецы, ж.
Адсутнасць небяспекі; становішча, пры якім каму‑, чаму‑н. ніхто і нішто не пагражае. Міжнародная бяспека. □ Нялёгка прабрацца ў такую хатку. У ёй бабёр адчувае сябе ў поўнай бяспецы. В. Вольскі.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
кашалёк, ‑лька, м.
Кішэнная, звычайна скураная сумачка для грошай. — Колькі з мяне? — спытаў Лемяшэвіч, дастаючы з кішэні кашалёк. Шамякін. // перан. Разм. Пра грошы, багацце.
•••
Пусты кашалёк — пра адсутнасць грошай.
Тугі (тоўсты) кашалёк — пра наяўнасць вялікіх грошай.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Заклівіна ’востраў пасярод ракі’ (Сл. паўн.-зах.). Улічваючы адсутнасць паралеляў у сумежных мовах (у тым ліку ў Нітшэ і Юркоўскага), верагодна параўнанне ў Сл. паўн.-зах. (2, 218) з літ. kliuvinỹs ’перашкода’, якое, аднак, не тлумачыць прэфікс.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)