абавяза́цельства, ‑а, н.

1. Абяцанне або дагавор, якія патрабуюць абавязковага выканання ад таго, хто іх дае. Узяць на сябе абавязацельства. Абавязацельствы перад дзяржавай. Сацыялістычныя абавязацельствы. □ Частка нашых кадраў усё яшчэ не разумее простай ісціны, што любыя ўскладненні ні ў якім выпадку не знімаюць адказнасці за выкананне планаў і абавязацельстваў. Машэраў.

2. Грашовы пазыковы дакумент. Пазыковае абавязацельства.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

гніля́к, ‑а, м.

1. Кусок гнілога, спарахнелага дрэва. Пень трэба .. узяць на падпалку: сухі гніляк і бяроста стануць гарэць, як смаляк. Пташнікаў. Старыя хрыплівыя ўздыханні напамінаюць гуд пілы, якая рэжа мяккі гніляк. Бядуля.

2. перан. Пра хваравітага, слабага чалавека. Не падобна гэта на Андрэя — даць па зубах, тым больш таму старому гніляку, пра якога ён збіраецца расказаць. Брыль.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

ка́ва, ‑ы, ж.

1. Тое, што і кофе (у 2 знач.). Жалудовая кава. □ Лайнер павінен быў узяць партыю бавоўны, кавы і какосавых арэхаў. Лынькоў.

2. Тое, што і кофе (у 3 знач.). [Госці] сядзелі за круглым сталом у белых пазалочаных крэслах і пілі з маленькіх кубачкаў пасляабедзенную каву. Маўр.

•••

Чорная кава — тое, што і чорны кофе (гл. кофе).

[Тур. kahwe з польск.]

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

каўне́р, ‑няра, м.

Верхняя, часцей прышыўная частка адзення, якая прылягае да шыі. Вышыты каўнер. Каракулевы каўнер. Паставіць каўнер. □ Шэрае летняе паліто .. [Зараніка] стала плямістым, капялюш намок, і з абвіслых палёў сцякала за каўнер вада. Хадкевіч. Каўнер ціснуў горла, замінаў гаварыць. Мележ.

•••

Браць (узяць) за каўнер гл. браць.

За каўнер не капае гл. капаць.

Закласці за каўнер гл. закласці.

[Ням. Kolner.]

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

сфальшы́віць, ‑шыўлю, ‑шывіш, ‑шывіць; зак.

1. Узяць фальшывую ноту пры спевах або ігры на музычным інструменце. Сфальшывіўшы на першай фразе, .. [Сіўцоў] не стаў больш спяваць. Васілевіч. // перан. Сказіць рэчаіснасць пры адлюстраванне паказе чаго‑н. [Русіновіч:] — Паказаць чалавека такім — гэта паказаць яго аднабакова, збеднена, гэта значыць, адысці ад праўды, сфальшывіць. Дамашэвіч.

2. Разм. Схітраваць, абысціся з кім‑н. крывадушна.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

Іма́ць ’браць, прымаць’, ’мець’ (Байк. і Некр.), ’браць, хапаць’, ’біць’, ’мець’ (Нас.), ’браць, мець, перахапіць’ (Др.-Падб.), ’браць, мець, разумець’ (Гарэц.), імя́ць ’браць’ (Касп.), іма́цца ’брацца’, ’разумець’ (Нас.). Рус. дыял. има́ть ’браць’, ’лавіць, хапаць’, ’уладаць, мець’, ’мець намер, жаданне рабіць што-н.; хацець’; укр. іма́ти ’браць, узяць, злавіць, хапаць, схапіць’ (Грынч.), польск. уст. imać ’браць, хапаць’, в.-луж. jimać ’чапаць, хапаць’, н.-луж. jimaś ’браць, хапаць’, палаб. jaimăt ’хапаць, лавіць’, чэш. jímati ’браць, хапаць’, славац. jímať ’мець’, серб.-харв. ѝмати ’тс’, балг. и́мам ’тс’, макед. има ’тс’. Ст.-слав. имати ’хапаць, схопліваць, лавіць, збіраць’, ст.-рус. имати ’браць, збіраць, здабываць, захопліваць’, ст.-бел. имати ’мець; браць; лічыць, прымаць’ (Скарына). Ступень чаргавання да мець (гл.). Прасл. ітэратыў *jьmati (sę) утвораны ад *ęti, *jьmǫ (параўн. няць, узяць), якое ўзыходзіць да і.-е. *em‑; параўн. літ. imù, im̃ti, лат. jęmu, jem̃t, ст.-прус. īmt, лац. emō, emere з тоеснай семантыкай; гл. Бернекер, 1, 425; Фасмер, 2, 128; Слаўскі, 1, 450–451; Трубачоў, Эт. сл., 6, 71; 8, 224–225; Тапароў, 3, 47–49. У апазіцыі *ęt‑ — *jьmati бачаць адбітак семантычнага супрацьпастаўлення стану (’мець, уладаць’) і актыўнага дзеяння (’браць, захопліваць’); гл. Шанскі, 2, I, 54; Скок, 1, 716 і Безлай, 1, 210, дзе семантычныя паралелі.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

узя́ты

1. в разн. знач. взя́тый;

2. за́дранный, зада́вленный;

3. (пад што, на што) при́нятый (во что), подве́ргнутый (чему), взя́тый (на что);

4. взя́тый, заключённый;

1-4 см. узя́ць

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

похи́тить сов.

1. вы́красці, мног. павыкрада́ць, павыкра́дваць, укра́сці, скра́сці;

похи́тить докуме́нты вы́красці (укра́сці, скра́сці) дакуме́нты;

2. перен. забра́ць, мног. пазабіра́ць; узя́ць;

смерть похи́тила его́ смерць забра́ла яго́.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

вы́хаваць, -аю, -аеш, -ае; -аны; зак.

1. каго (што). Вырасціць, даўшы адукацыю, навучыўшы паводзіць сябе.

В. дзяцей.

В. кадры інтэлігенцыі.

2. каго (што). Шляхам сістэматычнага ўздзеяння, уплыву сфарміраваць чый-н. характар.

В. мужнага барацьбіта.

3. што ў кім. Прывіць што-н. каму-н., усяліць што-н. у каго-н.

В. у дзецях любоў да радзімы.

|| незак. выхо́ўваць, -аю, -аеш, -ае.

|| наз. выхава́нне, -я, н.

В. дзяцей.

В. волі.

Узяць на в.; прым. выхава́ўчы, -ая, -ае. Выхаваўчая работа.

В. працэс.

В. сродак.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

адпомсціць; адплаціць, разлічыцца, расквітацца (разм.) □ звесці рахункі, вымесціць злосць, узяць рэванш

Слоўнік сінонімаў і блізказначных слоў, 2-е выданне (М. Клышка, правапіс да 2008 г.)