Ста́віцца зваротны дзеяслоў да ставіць (гл.) ‘паўставаць, настройвацца супраць каго-небудзь’, ‘цягнуцца, старацца зраўняцца ў частаванні з багатымі’ (Нас.). Другое значэнне з польск. stawiać się ‘трымаць сябе задзірліва, абуральна; казырацца, задавацца’, stawiać się na równi ‘ставіць сябе нароўні з кім-небудзь’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
насі́лле, ‑я, н.
1. Прымяненне фізічнай сілы. Пратэст супраць грубага насілля. Сляды насілля на целе.
2. Прымусовае ўздзеянне на каго‑н. для дасягнення сваёй мэты. Дыктатура ёсць панаванне часткі грамадства над усім грамадствам і прытым панаванне, якое апіраецца непасрэдна на насілле. Ленін. // Злоўжыванне сваёй уладай; прыцясненне. Разбурыць лад насілля і зла.
•••
Непраціўленне злу насіллем гл. непраціўленне.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
бунта́р, ‑а, м.
Удзельнік бунту 1. Калі Радзівіл акрыяў, дык загадаў працаваць усе лясы аколіцы, каб знайсці бунтара Саўку Траяна. Гурскі. // Той, хто пратэстуе супраць чаго‑н., хто заклікае да рашучых дзеянняў, да перавароту ў чым‑н. [Абаронца:] — Паводка ўваходзіла ў берагі, і бунтары канчалі універсітэт, наступалі на дзяржаўную службу, рабіліся стараннымі чыноўнікамі і дзеячамі ў розных галінах жыцця. Колас.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
сілко́м, прысл.
Разм. Сілай; супраць волі; гвалтам. У поўдзень сястра і санітаркі заўважылі, што.. [Наталля Пятроўна] хворая, і сілком адаслалі яе дадому. Шамякін. Маці ледзь не сілком упіхнула Сцёпку ў аўтобус. Жычка. Дзяўчыну звязалі і сілком прывялі да князя. Дуброўскі. // Праз сілу, цераз сілу, з цяжкасцю. [Ганначка] цяжка дыхала, але ішла і ішла, сілком перастаўляючы свае ацяжэлыя боцікі. Гарбук.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
шарсці́ць, ‑ршчу, ‑рсціш, ‑рсціць; незак., каго.
Разм. Прабіраць, даваць наганяй. [Анікей] не баяўся выступіць хоць супраць усяе вёскі, і калі ў час прамовы на яго ззаду гыркалі, падколвалі кепікамі, ён паварочваўся тварам да сходу і шарсціў усіх па парадку. Навуменка. [Паромшчык:] — Малады [старшыня] дужа... У раёне хваляць, у вобласць штомесяц клічуць, от і трэба шарсціць, каб не думаў, што ўсё зрабіў. Парахневіч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
дэманстра́цыя, -і, мн. -і, -цый, ж.
1. Масавае шэсце для выказвання якіх-н. грамадска-палітычных настрояў.
Першамайская д.
2. Нагляднае азнаямленне з чым-н., публічны паказ.
Д. фільма.
3. Праяўленне, сведчанне чаго-н.
Д. патрыятызму.
4. Ваенная аперацыя, якая мае на мэце адцягнуць увагу праціўніка ад месца галоўнага ўдару.
5. Дзеянне, якое падкрэслена выказвае пратэст супраць чаго-н., нязгоду з чым-н.
Устроіць дэманстрацыю каму-н.
|| прым. дэманстрацы́йны, -ая, -ае (да 1, 2 і 5 знач.).
Дэманстрацыйныя табліцы.
Дэманстрацыйная зала.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
Балдахі́н. Рус. балдахи́н, укр. балдахі́н. Запазычанне з польск. bałdachin, bałdachim (супраць Шанскі, 1, Б, 23, але без аргументацыі) або ням. Baldachin < франц. baldaquin < с.-лац. baldacinus, італ. baldacchino (першапачаткова ’дарагая тканіна з Багдада’: сярэдневяковая назва Багдада — Baldac). Локач, 15; Фасмер, 1, 114–115.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Жал ’крыўда’ (Бяльк.): «жалу б ні було, каб свой коньстравіў авёс, а то чужэй» (Краснап.). Відаць, суадносіцца з жаль (гл.) і іншымі як бяссуфіксны назоўнік. Але не выключана запазычанне літ. žalà ’крыўда, шкода’, магчыма, кантамінацыя з адназначнымі слав. словамі. Супраць гіпотэзы запазычання геаграфія.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
прочь
1. нареч. (в сторону) прэч;
он бы́стро пошёл прочь от меня́ ён шпа́рка пайшо́ў прэч ад мяне́;
2. межд. прэч; (вон) вон; (долой) дало́ў;
прочь с доро́ги! прэч з даро́гі!;
прочь отсю́да! прэч (вон) адгэ́туль!, прэч (дало́ў) з маі́х вачэ́й!;
ру́ки прочь! ру́кі прэч!;
◊
не прочь в знач. сказ. не су́праць, не ад таго́, каб…;
он не прочь отдохну́ть ён не су́праць (не ад таго́, каб) адпачы́ць.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
Нарок ’прадвызначэнне, наканаванне’ (Гарэц.), ’прызначэнне, лёс’ (Др.), а таксама нарокам ’спецыяльна, наўмысна’ (Чач., Нас., Гарэц., Бяльк.), ’жартам’ (Чач., Нас., Яруш.), наракава́ць ’прадвызначыць лёсам’ (Нас.); рус. нарок ’зарок, клятва; намер, мэта’, ’паклёп, нагавор; няпраўда, ілжа; хвароба ад дрэнных вачэй’, польск. narok ’бачнасць’, ’намер’, ’абавязак пэўных паслуг для сярэднявечнага горада’, чэш. nárok ’прэтэнзія (юрыдычны тэрмін)’, славац. ’намер’, славен. nárok ’тэрмін, вызначаны дзень’, серб.-харв. на́рок ’прызначэнне, пастанова’, ’шчасце’, балг. дыял. на́рок ’прадузятасць; наўмысна ствараемы настрой супраць каго-небудзь’, нароча ’наўмысна абвінаваціць’, ст.-слав. нарокъ ’голас (за або супраць)’, нарокомь ’па імені’. З *na і *rokъ (ад *rekti ’сказаць’), гл. рэкнуць (Міклашыч, 274; Фасмер, 3, 45; Махэк₂, 300; Бязлай, 2, 215; Скок, 3, 120).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)