матэматы́чны, ‑ая, ‑ае.
Які мае адносіны да матэматыкі. Матэматычная формула. Матэматычныя табліцы. □ Таксама як і Сымон Тургай, Уладзік пачаў болей захапляцца матэматычнымі навукамі. Колас. // перан. Дакладны, ясны, як у матэматыцы. У Івана матэматычнае мысленне — любіць закругленасць. Навуменка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
змо́ршчына, ‑ы, ж.
Разм.
1. Маршчына (на твары, на целе). Твар .. [чалавека] быў немалады, абветраны, парэзаны частымі зморшчынамі. Хадкевіч. На высокім ілбе ў Івана ляжалі глыбокія зморшчыны. Новікаў.
2. Няроўнасць, складка на чым‑н. Разгладзіць зморшчыны на вопратцы.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
ша́лік, ‑а, м.
Выраб з тканіны або шарсцяных нітак для захутвання шыі. У Івана на шыі новы шалік, шэранькі, а ў Куліны — вялікая кашміровая хустка з махрамі. Гарэцкі. [Андрэй Ніне] мяккім пуховым шалікам захутваў шыю, зашпільваў гузікі паліто. Лобан.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
пятлі́сты, ‑ая, ‑ае.
Тое, што і пятлясты. У познюю восень сорак першага года, калі ішлі цяжкія баі пад Масквой, пятлістыя дарогі вайны звялі ў адной роце Івана Салаўёва — нядаўняга механіка рамонтных майстэрань — і Сяргея Мажэйку — нядаўняга студэнта. Шахавец.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
чум, ‑а, м.
Лёгкае пераноснае жыллё конусападобнай формы ў некаторых народаў Паўночна-Усходняй Еўропы і Сібіры, якое зроблена з жэрдак, абцягнутых скурамі жывёл. У круглым чуме, куды прывялі нас бацькі Івана, сапраўды было светла, чыста і ўтульна. Рамановіч.
[Комі.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Сямёнава кроў ’святаяннік, Hypericum L.’ (Кіс., Бяльк.). Сувязь з уласным імем Сямён застаецца няяснай, магчыма, вынік замены ўласнага імені Ян, Іван, параўн. іншыя назвы расліны святаянскае зелле, зелле св. Івана (Кіс.), укр. Іванова кров (Макавецкі, Sł. botan.), гл. свентаянскае зелле, святаяннік; другая частка назвы звязана з колерам: сямёныва кроў — цьвет жоўтый, а як натрэш, дык красна (Бяльк.), параўн. іншыя назвы расліны: крываўнік, заячча кроў і пад.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Іване́ц ’расліна Melampyrum nemorosum’ (Кіс.), ’кветкі, якія рвалі на Івана–Купалу і ставілі на кут’ (Інстр. II). Утварэнне ад Іван пры дапамозе суф. ‑ец. Семантычная мадэль ’уласнае імя’ — ’назва расліны’ сустракаецца даволі часта. Слав. мовы ведаюць шматлікія назвы раслін, якія паходзяць ад уласнага імя Іван (Праабражэнскі, 1, 263). Параўн. бел. іва́нькавы ша́пачкі ’званочкі’ (Касп.), іва́нава галава́ ’званочак персікалісты і гарычка лёгачная’ (дзісн., Жыв. сл., 201; Бейл., 422).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
ці́хенька, прысл.
1. Тое, што і ціха (у 1 знач.).
2. Цішком, непрыкметна. Гаспадыня ціхенька штурхае Івана Мацвеевіча ў бок і паказвае смехатлівымі вачыма на Язэпа Крушынскага. Бядуля. — Маро! — сказала мадам Гамрэкелі, — бяжы на веранду і ціхенька паглядзі праз акно. Самуйлёнак.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Іва́н-трава́ ’кветкі, якія рвалі на Івана–Купалу і ставілі на кут’ (Сцяшк. МГ). Назва ива́н‑трава́ шырока вядома ў рус. гаворках: кур. ’Chrysanthemum Leucanthemum’, алан., дан. ’Epilobium angustifolium’, наўг. ’Pedicularis palustris’, перм. ’Centaurea sibirica’, укр. іва́н‑зі́лля ’расліна Hysopus offic.’ (Грынч.); параўн. таксама рус. ива́н‑чай, укр. іва́н‑чай. Відаць, узыходзіць да выразу *Івань трава, утворанага паводле архаічнай мадэлі «прыналежны прыметнік + назоўнік»; аб структуры гэтай мадэлі гл. Мяркулава, Очерки, 130.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
зае́здзіць 1, ‑джу, ‑дзіш, ‑дзіць; зак., каго.
Знясіліць частай і працяглай яздой, работай. Заездзіць каня. // перан. Разм. Змучыць непасільнай работай. Кулак Лукаш на цагельні гэтак заездзіў парабка Івана Заіку, што той не пікне. Сабаленка.
зае́здзіць 2, ‑джу, ‑дзіш, ‑дзіць; зак.
Пачаць ездзіць.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)