ірдзе́нне і рдзе́нне, ‑я, н.
Чырвань, чырвонае ззянне, гарэнне. Паўстала з ірдзеннем суніц Радзімы зямля. Калачынскі. Я любаваўся прыгажосцю надсвіцязянскай восені — дарогай у залатым тунелі ліп і клёнаў, ірдзеннем рабінавых гронак на фоне свежай, зноў засеянай зямлі. Брыль.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
жар-пту́шка, ‑і, ДМ ‑шцы; Р мн. ‑шак; ж.
Нар.-паэт. Казачная птушка з агністым, бліскучым пер’ем. У ціхай рэчцы мякка люстраваліся чырвань неба, бледны сярпок месяца і далёкія ярка-малінавыя аблокі, якія былі падобны на казачных жар-птушак. Хомчанка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
укры́ць, -ы́ю, -ы́еш, -ы́е; -ы́ты; зак., каго-што.
1. Закрыць з усіх бакоў.
У. машыну брызентам.
2. Запоўніць, засеяць чым-н. па паверхні, распаўсюдзіцца па ёй.
Цвіль укрыла сцены.
Чырвань укрыла шчокі.
3. Схаваць, засцерагчы ад каго-, чаго-н.
Ноч укрыла партызан ад ворага.
У. злачынца.
У. маёмасць ад аблажэння падаткам (перан.: утаіць).
|| незак. укрыва́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е.
|| звар. укры́цца, -ы́юся, -ы́ешся, -ы́ецца; незак. укрыва́цца, -а́юся, -а́ешся, -а́ецца.
|| наз. укрыццё, -я́, н. (да 1 і 3 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
збе́гчы, збягу́, збяжы́ш, збяжы́ць; збяжы́м, збежыце́, збягу́ць; збег, -гла; збяжы́; зак.
1. з чаго. Бягом спусціцца ўніз.
З. ўніз па лесвіцы.
2. Знікнуць тайком, уцячы.
З. з палону.
3. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Сцячы (пра вадкасць).
Вада збегла ў канаву.
4. (1 і 2 ас. не ўжыв.), перан. Знікнуць, прапасці (пра ўсмешку, чырвань і пад.).
Усмешка збегла з твару.
5. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Пераліцца цераз край пры кіпенні.
Увесь накіп збег.
|| незак. збяга́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е.
Сцежка збягае да ракі (перан.: спускаецца).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
разлі́цца сов.
1. разли́ться; проли́ться; расплеска́ться;
рака́ ~ліла́ся — река́ разлила́сь;
малако́ ~ліло́ся — молоко́ разлило́сь (пролило́сь);
2. перен. разли́ться;
па тва́ры ~ліла́ся пунсо́вая чы́рвань — по лицу́ разли́лся румя́нец
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
Жа́ры ’цёмна-чырвоны; жоўта-карычневы; рыжы’ (глуск., Янк. II; Сл. паўн.-зах.). Аб масці каня ’краснаваты, руды конь’ (з паясненняў у Сл. паўн.-зах.). Укр. бук. жарий ’рыжы, вогненна-чырвоны’, славен. žȃr ’вогненна-чырвоны’. Параўн. рус. уладз., вяц. жар ’чырвоны колер’, кур. жаровый ’чырвоны, аранжавы’, серб.-харв. жа̑р ’чырвань, румянец’. Відаць, прасл. адгалінаванне імені žarъ у значэнні прыметніка ў выніку канверсіі паводле колеру тленнага вуголля, абазначанага тым жа іменем у функцыі назоўніка. Гл. жар, жар-птушка.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
здаро́жаны, ‑ая, ‑ае.
Стомлены, замораны дарогай, у дарозе. Дзверы ціхенька адчыніліся, і ў пакой улез здарожаны чалавек у чорным кажушку. Быкаў. // Які выражае стомленасць дарогай. Калі б у гэты момант гаспадар ці гаспадыня паглядзелі на Сяргея, яны заўважылі б, што на твары яго, здарожаным і бледныя, выступіла як у хворага, нездаровая, плямамі, чырвань. Сіўцоў.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
люстрава́цца, ‑руецца; незак.
1. Блішчаць, адсвечваць, як люстра 1. Люстравалася рэчка Сярод лугавін. Бядуля.
2. Адлюстроўвацца. У ціхай рэчцы мякка люстраваліся чырвань неба, бледны сярпок месяца і далёкія ярка-малінавыя аблокі, якія былі падобны на казачных жар-птушак. Хомчанка. Мужчыны адзін за адным, несучы на плячах косы, у якіх люстравалася сонца, сыходзіліся да брыгадзіравай дзялянкі на сняданак. Сабаленка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
ненатура́льны, ‑ая, ‑ае.
1. Не прыроднага паходжання; штучны. Ненатуральны шоўк.
2. Такі, якога не бывае ў прыродзе, які выходзіць за межы звычайнага. З-за лесу падымалася і расплывалася па небе ненатуральная чырвань. Шамякін. Здаюцца ненатуральнымі пры чорных бровах высока ўзбітыя белыя валасы. Навуменка.
3. Фальшывы, штучны; няшчыры. Як бы хочучы пацвердзіць свае апошнія словы,.. [Юркевіч] рассыпаўся дробным ненатуральным рогатам. Мурашка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
румя́нец, ‑нцу, м.
1. Ружовы ці ярка-чырвоны колер твару. Перада мной стаяла вясёлая, гаваркая жанчына са здаровым румянцам на абветраных шчоках. Бажко. // Чырвань ад прыліву крыві да твару. Румянец збянтэжанасці і сарамлівасці нечакана заліў шчокі хлопца. Гарбук.
2. перан.; чаго. Разм. Ружовая ці ярка-чырвоная афарбоўка, асвятленне неба пры ўзыходзе сонца. Кожны дзень цвіце на небе Маладой зары румянец. Хадыка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)