це́мрадзь, ‑і, ж.
Разм. Тое, што і цемра. Па дварэ была такая цемрадзь, хоць вока выкалі. Сабаленка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Мрок ’змрок, цемра’ (ТСБМ, Нас., Др.-Падб., Яруш., Гарэц., Бяльк.), мрочна ’цьмяна’ (Др.-Падб.), ст.-бел. мрокъ запазычана са ст.-польск. mrok ’змрок, змярканне’, ’цемра’ (Булыка, Лекс. запазыч., 203). Параўн. таксама бел. морак (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
згусце́ць сов., прям., перен. сгусти́ться;
кісе́ль ~це́ў — кисе́ль сгусти́лся;
це́мра ~сце́ла — тьма сгусти́лась
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
кроме́шный разг. пяке́льны; апраме́тны;
◊
ад кроме́шный сапра́ўднае пе́кла;
тьма кроме́шная апраме́тная це́мра.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
не́марач, ‑ы, ж.
Абл. Глухое, цёмнае месца; цемра. [Стары:] — Такая немарач, нетра, глухмень. Неба з-за лесу не відаць. Колас.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
непрагля́дны, ‑ая, ‑ае.
Такі цёмны або густы, што нічога нельга разгледзець. Непраглядны туман. □ А калі святло гасла, цемра наступала на наваколле непрагляднай сцяной. Хадкевіч. За вокнамі стаяў густы, непраглядны змрок. Гамолка. Замест алешніку над галавой спляталі непраглядны шацёр шурпатыя бярозы і сосны. Кірэйчык. // перан. Бязрадасны. Будучыня здалася .. [Людміле] такой жа непрагляднай, як і гэтая цемра на вышках. Асіпенка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
*Тымэ́рава, тымэ́рова ‘цемната’ (брэсц.), тэмра́ва ‘тс’ (брэсц., драг., стол., Вярэніч, вусн. паведамл.). Параўн. укр. те́мрява, рус. курск. те́мрива і те́мриво, славац. temrava ‘тс’. Узыходзяць да прасл. *tьmьr‑, роднаснага ст.-інд. tamrás ‘які засціць, робіць цёмным’, ст.-в.-ням. dëmar ‘цемра, змрок’ (Фасмер, 4, 41; Брукнер, 65; ЕСУМ, 5, 544). Гл. цемра.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
прася́кнуць, -ну, -неш, -не; -нуў, -нула; -ні; -нуты; зак.
1. Пранікнуць куды-н. праз што-н.
Цемра імкнулася п. усюды.
2. перан., што (звычайна ў форме дзеепрым. зал. прош.). Напоўніць якім-н. пачуццём, ідэяй.
Верш прасякнуты пафасам гуманізму.
|| незак. прасяка́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е.
|| наз. прасякне́нне, -я, н. (да 2 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
мрок, ‑у, м.
Абл. Змрок, цемра. Села, схавалася сонца — і мрок ахінае дрэвы, кусты. Сачанка. І загрымелі раптам стрэлы, Прарваўшы мрок і цішыню. Колас.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
це́мрань, ‑і, ж.
Разм. Тое, што і цемра (у 1 знач.). Бразнула пад Астапавай рукой клямка каліткі, спрытна намацаная ім у цемрані ночы. Лынькоў.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)