а́ли союз уст., обл. ці, ці ж, ці не; або́; (в начале вопросительного предложения — ещё) хі́ба; хіба́.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
про́мах, -у, мн. -і, -аў, м.
1. Удар, выстрал міма цэлі.
Біць без промаху.
2. перан. Памылка, хіба.
Зрабіць п.
◊
Не промах хто (разм.) — пра чалавека кемлівага, лоўкага.
Гэты хлопец не п.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
Сіхібо́ ‘магчыма’ (беласт., Ніва, 1995, 28 мая), сіхі́бо ‘мо, можа быць’ (Чэрн.), сыхыба́, сыхы́б ‘хіба’ (драг., З нар. сл.). Магчыма, спалучэнне ўказальнага займенніка сі (гл. сей) і злучніка хіба (гл. хіба). Параўн. сыба́ (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ Ла́сне ’няўжо, ці, хіба, уласна’ (Сцяшк., Др.-Падб., КТС), ласьня ’хіба’ (Янк. Мат.). Запазычана са ст.-польск. właśnie, włośnie ’тс’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Слі́ба (сьлі́ба) ‘хіба’ (Яўс.), ‘хіба’ і ‘каб’ (Бяльк.). Гл. сіба ‘тс’ з няяснай заменай слі‑/хі‑, аднак параўн. слі́паць/хлі́паць ‘хныкаць’ (ТС). Першую частку можна атаясаміць з укр. сли < если́, рус. е́сли ‘калі’ (< *jestьli), аднак семантыка пярэчыць такому збліжэнню. Гл. сіхібо, хіба (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
недахо́п, -у, мн. -ы, -аў, м.
1. Памылка, хіба; недасканаласць чаго-н.; адмоўная рыса ў каго-н.
Выявіць недахопы ў рабоце.
2. Адсутнасць неабходнай колькасці каго-, чаго-н.; патрэба ў кім-, чым-н.
Н. урачоў.
Н. будаўнічых матэрыялаў.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
усе́дзець, -джу, -дзіш, -дзіць; зак.
Застацца сядзець, утрымацца ад таго, каб устаць.
Хлопчык хвіліны на месцы не ўседзіць.
Хіба ў такую пагоду ўседзіш у хаце.
Ледзь уседзеў на месцы ад нечаканасці.
На гэтай пасадзе ён доўга не ўседзеў (перан.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
хіб, хі́ба, мн. хібы́, -о́ў, м.
1. Пярэдняя частка хрыбта свінні.
Самае тоўстае сала ў свінні на хібе.
2. Шчацінне на хрыбце.
3. Спінны плаўнік у рыбы.
4. перан. Верхні край, грэбень чаго-н.
Х. страхі.
Х. хвалі.
Х. пракоса.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
*Сіба́, сыба́ ‘няўжо’ (Сл. Брэс.), ‘хіба’ (драг., Ск. нар. мовы). Няясна; фармальна і па значэнні суадносіцца з хіба (гл.), пачатак слова пад уплывам займеннікавай асновы *s‑ (гл. сей, сі). Параўн. сіхібо (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Сыхыба́, сыхы́б ’хіба’ (драг., З нар. сл.). Гл. сіхібо́.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)