Вы́тырнуцца ’вытыркнуцца, высунуцца’ (Бяльк.). Рус. дыял. пск., смал. вы́торнуть ’высунуць, выштурхаць’, пецярб. вы́торнуцца ’выглянуць, з’явіцца’. Гл. торкаць, тыркаць.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ По́ўтарка ’кусок матэрыялу, які ўшываецца ў рукаў’ (Яп.). Няяспа. Магчыма, да по- (< *po‑) і уторкнуць ’усунуць’, гл. торкаць.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Патаркну́ць, патархну́ць, ’крануць’ (Сцяшк.). Да торкаць (гл.) < прасл. tъrk‑ati (Фасмер, 4, 83); роднаснае да яго літ. tùrkterėti штурхнуць’ (Буга, РФВ, 75, 151).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Ся́паць ’торкаць, калоць, тыркаць’ (Ласт.), сяпа́г ’рэзніцкі нож’, сяпа́ч ’рэзнік’ (там жа). Няясна, магчыма, фанетычны варыянт се́паць (гл.); параўн. польск. siepacz ’бандыт, забойца’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Пато́ркаць, пату́ркаць, нато́рнуць ’пасадзіць (расаду, цыбулю)’ (даўг., брасл., в.-дзв., рас., Сл. ПЗБ). Семантычная калька з літ. padíegti ’пасадзіць’ і ’калоць’. Генетычна адносіцца да tъrk‑ati > то́ркаць (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
торк, выкл. у знач. вык.
Разм. Ужываецца паводле знач. дзеясл. торкаць і торкацца. [Галя:] — Я кажу: «Дзед, канцылярыя не налічае». Дык ён кукіш мне пад нос торк. «Во і табе і тваёй канцылярыі». Во стары цяльпух, а? Ермаловіч. [Курнеў:] Другі стаіць ля станка і ні бэ ні мэ, торк сюды, порк туды, а станок — ні з месца. Кучар.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
ты́катьI несов.
1. ты́каць; то́ркаць; (втыкать) утыка́ць; уто́ркваць;
ты́кать па́лкой в зе́млю ты́каць (то́ркаць) па́лкай у зямлю́;
2. (совать) со́ваць, ты́цкаць;
поросёнок ты́чет нос в коры́то парася́ ты́цкае лыч у кары́та;
ты́кать па́льцем на кого́-л. ты́цкаць па́льцам на каго́-не́будзь;
◊
ты́кать в нос (кому-л.) со́ваць (ты́цкаць) у нос (каму-небудзь).
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
то́ргаць, -аю, -аеш, -ае; незак.
1. каго-што. Цягнуць, тузаць рэзкімі рухамі, рыўкамі.
Т. вяроўку.
2. Дрыжаць, рабіць сутаргавыя рухі.
Шчака торгае.
3. што і без дап. Балець праз аднолькавыя прамежкі часу, тузаць (звычайна пры ўтварэнні нарываў).
Палец торгае.
4. што. Рэзкім рухам кранаць, зрушваць з месца.
Паравоз торгае вагоны.
5. (1 і 2 ас. звычайна не ўжыв.). Прыводзіць у рух паплавок, кляваць, торкаць (пра рыбу).
|| аднакр. таргану́ць, -ну́, -не́ш, -не́; -нём, -няце́, -ну́ць; -ні́ (да 1, 2, 4 і 5 знач.) і то́ргнуць, -ну, -неш, -не; -ні (да 1, 2, 4 і 5 знач.).
|| наз. то́рганне, -я, н.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
клева́ть несов.
1. (о птицах) дзяўбці́;
2. (о рыбе) клява́ць, то́ркаць; (ловиться) бра́цца;
смотри́, клюёт глядзі́, то́ркае;
сего́дня ры́ба не клюёт сёння ры́ба не бярэ́цца (не клюе́, не то́ркае);
лещ клюёт на червя́ лешч бярэ́цца на чарвяка́;
3. перен., разг. клява́ць;
◊
клева́ть но́сом то́ркаць но́сам;
де́нег ку́ры не клюю́т (у кого) гро́шай ку́ры не дзяўбу́ць (у каго);
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
Праяты́рыць ’прайграць грошы’ (Нас.). Магчыма, слова ўтворана на беларускай глебе ад польск. tyrać, terać ’губіць, знішчаць; траціць (час, годы і да т. п.)’ з дапамогай прыставак пра- і а‑ (гл. a 2) з інтэрвакальным ‑j‑. Няясна, ці адносіцца сюды ж рус. паўн. проты́рить, проты́ркаць ’прагуляць, прамантачыць’. Магчыма, апошняе да ты́ркаць, то́ркаць. Хутчэй за ўсё, да гукапераймальнага тырр, параўн.: грошы тырръ, и покацились (Нас.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)