экватарыя́л, ‑а, м.
Астранамічны інструмент, пры дапамозе якога вызначаецца знаходжанне любога свяціла на нябеснай сферы адносна нябеснага экватара.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
зені́т, -у, М -ні́це, м.
1. У астраноміі: найвышэйшы пункт нябеснай сферы, які знаходзіцца прама над галавой наглядальніка.
2. перан. Вышэйшая ступень, вяршыня чаго-н. (высок.).
З. славы.
|| прым. зені́тны, -ая, -ае (да 1 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
эклі́птыка, ‑і, ДМ ‑тыцы, ж.
У астраноміі — вялікі круг нябеснай сферы, па якім адбываецца бачны гадавы рух Сонца.
[Ад грэч. ékleipsis — зацьменне.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
размежава́ць, -мяжу́ю, -мяжу́еш, -мяжу́е; -мяжу́й; -межава́ны; зак., каго-што.
1. Раздзяліць, правёўшы межы.
Р. участкі.
2. перан. Аддзяліць, адмежаваць сферы дзейнасці.
Р. абавязкі.
|| незак. размяжо́ўваць, -аю, -аеш, -ае; наз. размяжо́ўванне, -я, н.
|| наз. размежава́нне, -я, н.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
тэза́ўрус, -а, мн. -ы, -аў, м. (спец.).
1. Слоўнік мовы, які мае на мэце поўнае адлюстраванне ўсёй яе лексікі.
2. Слоўнік або звод дадзеных, які поўнасцю ахоплівае тэрміны, паняцці якой-н. спецыяльнай сферы.
|| прым. тэза́ўрусны, -ая, -ае.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
сфе́ра, ‑ы, ж.
1. Шар ці яго паверхня знутры (пра зямны шар, купал неба). Зямная сфера. Нябесная сфера.
2. У геаметрыі — замкнутая паверхня, усе пункты якой аднолькава аддалены ад цэнтра; паверхня шара.
3. чаго. Прастора, якая знаходзіцца ў межах дзеяння чаго‑н.; межы распаўсюджання чаго‑н. Сфера прыцягнення планеты. У сферы кулямётнага агню. // Галіна чаго‑н. (якой‑н. дзейнасці, праяўлення якіх‑н. адносін, інтарэсаў і пад.). Сфера вытворчасці. □ [Дзерваедаў:] — Нам не трэба забываць, Васільевіч, што мы — сфера абслугоўвання і павінны даваць людзям утульнае даўгавечнае жыллё... Радкевіч. У старажытнасць важнейшай сферай выкарыстання беларускай мовы была дзелавая пісьменнасць. Булыка. // (у спалучэнні з займеннікамі: «мой», «твой», «свой», «яго» і пад.). Прывычнае кола заняткаў, інтарэсаў, натуральныя абставіны. Гэта проста .. [Курловіч] быў не ў сваёй сферы, бо прыходзілася не загадваць, а прасіць. Скрыган.
4. Грамадскае акружанне, асяроддзе. Навуковая сфера.
5. толькі мн. (сфе́ры, сфер). Кола асоб, якія аб’яднаны агульнасцю сацыяльнага становішча або заняткаў. Дыпламатычныя сферы. Дзелавыя сферы. // (у спалучэнні са словам «вышэйшыя»). Прывілеяваныя колы грамадства. — Хіба, можа, ты [Балоціч] што-небудзь чуў? Ты ж маеш доступ у «вышэйшыя сферы», а нам туды зачынены дзверы, — даволі суха адказаў Лабановіч. Колас.
•••
Сфера ўплыву — тэрыторыя залежнай краіны, якая знаходзіцца пад палітычным ці эканамічным кантролем адной з імперыялістычных дзяржаў.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
экспа́нсія, ‑і, ж.
Пашырэнне сферы ўплыву капіталістычнай дзяржавы ці манапалістычнай групы эканамічнымі ці пазаэканамічнымі метадамі, імкненне да захопу новых тэрыторыя. Імперыялістычная экспансія. Эканамічная экспансія.
[Ад лац. expansio — расшырэнне, распаўсюджанне.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
капры́з, -у, мн. -ы, -аў, м.
1. Беспадстаўнае, але настойлівае жаданне, патрабаванне чаго-н., недарэчная задума, дзівацтва.
Дзіцячы к.
2. перан., чаго. Што-н. нечаканае, выпадковае ў той ці іншай сферы жыцця.
К. моды.
К. прыроды.
|| прым. капры́зны, -ая, -ае.
Капрызнае надвор’е.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
аўтса́йдар, -а, мн. -ы, -аў, м.
1. Спартсмен або спартыўная каманда, што займаюць у спаборніцтве адно з апошніх месц і не маюць шанцаў на перамогу.
2. перан. Той, хто адстае ад іншых у якой-н. справе ці сферы дзейнасці.
|| прым. аўтса́йдарскі, -ая, -ае.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
радыкалі́зм, -у, м.
1. Крайняя, бескампрамісная грамадска-палітычная пазіцыя партыі або групы асоб, якая характарызуецца імкненнем да кардынальных змен у сацыяльна-палітычнай сферы.
Палітычны р.
2. Склад думак і дзеянняў, уласцівы радыкалу (у 2 знач.); палітычная смеласць, рашучасць.
|| прым. радыкалі́сцкі, -ая, -ае.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)