Напра́сны ’дарэмны’, напра́сна, напра́сне, напра́сня, напра́сно ’дарэмна’ (Яруш., Бяльк., Сл. ПЗБ, ТС), напра́сць, напра́сніца, напра́сліна ’паклёп, дарэмшчына’ (Нас., Грыг., Нік., Оч., Мядзв., Мат. Маг., Сл. ПЗБ), напра́снаваць ’нападаць, беспадстаўна чапляцца’ (Нас.), рус. напра́сный ’дарэмны, непатрэбны’, напра́сная смерть ’выпадковая, нечаканая смерць’ (СРНГ), укр. напра́сний ’раптоўны’, серб.-харв. на̀прасан ’гарачы, круты; раптоўны’, на̀прасна смрт ’раптоўная смерць’, балг. дыял. напра́сна болъс ’апаплексія’, на́прасен дъжд ’моцны, буйны дождж’, ст.-слав. напрасьнъ ’раптоўны’. Пры першапачатковым значэнні ’раптам, знянацку’ можна звязаць з балг. пра́сна ’трэснуць, стукнуць’, серб.-харв. пра̏снути ’трэснуць; успыхнуць; раптоўна з’явіцца, пачацца; здохнуць’, рус. пра́скать ’ляскаць, шчоўкаць’ і пад., якія лічацца гукапераймальнага паходжання (Фасмер, 3, 43; 354); не выключаны другасная сувязь з прасл. *porzdьnъ ’пусты, парожні’ для паўднёваславянскіх слоў, параўн. балг. напра́зно, макед. напразно, серб.-харв. напразно ’дарэмна’, што праз царкоўнаславянскую мову маглі ўплываць на семантыку усходнеславянскіх слоў, параўн. таксама славац. naprázdno, польск. napróżno ’тс’. У святле гэтых фактаў не выключана магчымасць запазычання. Іншыя версіі гл. Варбат, Этимология–1964, 30–36 (ад прасіць), Куркіна, ВЯ, 1981, 5, 88 і інш.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

потрясти́ сов.

1. патрэ́сці, (долго) папатрэ́сці, папатрэ́сваць; скалану́ць, здрыгану́ць; (помахать) памаха́ць, (долго, неоднократно) папамаха́ць, папама́хваць; (оружием) пабра́згаць;

2. (поколебать) страсяну́ць, узварушы́ць, узру́шыць;

3. перен. узру́шыць; (взволновать) усхвалява́ць; (поразить) ура́зіць; (ошеломить) ашаламі́ць, агало́мшыць;

смерть его́ потрясла́ всех смерць яго́ ўзру́шыла (ашаламі́ла, агало́мшыла) усі́х;

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

ве́рны в разн. знач. ве́рный; (неизменный в своих чувствах и обязанностях — ещё) пре́данный, неизме́нный, испы́танный; постоя́нный;

в. сваі́м абяца́нням — ве́рный свои́м обеща́ниям;

~нае сло́ва — ве́рное сло́во;

в. след — ве́рный след;

~ная смерць — ве́рная смерть;

в. друг — ве́рный (пре́данный, испы́танный, неизме́нный) друг;

~нае — во́ка ве́рный глаз

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

стра́шна нареч.

1. в знач. сказ. стра́шно; бо́язно;

мне ста́ла с. — мне ста́ло стра́шно (бо́язно);

2. разг. стра́шно, ужа́сно;

ён выгляда́е с. — он вы́глядит стра́шно (ужа́сно);

ён с. стамі́ўся — он стра́шно (ужа́сно) уста́л;

◊ на лю́дзях і паме́рці не с. — посл. на миру́ и смерть красна́

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

жизнь ж., в разн. знач. жыццё, -цця́ ср.;

◊

ме́жду жизнью и сме́ртью памі́ж жыццём і сме́рцю;

ни в жизнь ні за што, ніко́лі;

не на жизнь, а на смерть не на жыццё, а на смерць;

жизнь бьёт ключо́м жыццё кіпі́ць (крыні́чыць, віру́е);

по гроб жизни да магі́лы (да сме́рці).

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

мни́мый

1. (воображаемый) уя́ўны; (фальшивый) фальшы́вы; (ложный) несапра́ўдны, непраўдзі́вы; (вымышленный) вы́думаны; (притворный) прытво́рны; нібы́та;

мни́мое преиму́щество уя́ўная перава́га;

мни́мое сострада́ние фальшы́вае спачува́нне;

мни́мая смерть несапра́ўдная смерць;

мни́мая боле́знь вы́думаная, фальшы́вая, непраўдзі́вая хваро́ба;

мни́мый больно́й прытворнахво́ры, нібы́та хво́ры;

2. мат. уя́ўны;

мни́мая величина́ уя́ўная велічыня́;

мни́мые чи́сла уя́ўныя лі́кі.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

Смерць 1 ‘спыненне жыццядзейнасці, гібель арганізма’ (ТСБМ, Ласт., Некр. і Байк., Бяльк., Сл. ПЗБ, ТС). Укр., рус. смерть, стараж.-рус. съмьрть, польск. śmierć, в.-луж. smjerć, н.-луж. sḿerś, чэш. smrt, славац. smrť, серб.-харв. смр̋т, славен. smŕt, балг. смърт, макед. смрт, ст.-слав. съмрьть. Прасл. *sъmьrtь роднаснае літ. mir̃tìs, mirtìs ‘смерць’, лат. mir̃te ‘тс’, ст.-інд. mr̥tis, лац. mors, Р. скл. mortis ‘тс’, гоц. maúrꝥr ‘забойства’ ад і.-е. *mer‑ ‘паміраць’. Большасць даследчыкаў (гл. Траўтман, 187; Махэк₂, 562; Фасмер, 3, 685–686; Сной₁, 586–587, Борысь, 618 і інш.) звязваюць частку *sъ‑ у праславянскім слове з ст.-інд. su‑ ‘добры’, першапачаткова ‘добрая’, г. зн. ‘свая, натуральная’ і, далей, з слав. займеннікам svo‑ (гл. свой). Аднак Трубачоў (Проспект, 82 і наст.) разглядае слав. *sъmьrtь як праславянскі наватвор з прыст. *sъ‑ параўнальна з больш старым *mьrtь < і.-е. *mr̥t‑s, параўн. чэш. mrt ‘адмёршая частка; неўрадлівая зямля’; гл. Глухак, 567.

*Смерць 2, смэрть ‘вусень’ (кам., ЛА, 1), смяртэ́льнік ‘начны матылёк’ (Сцяшк. Сл.). Да папярэдняга слова, відаць, на базе ўяўленняў пра дрэнны знак, які падае начны матылёк, што заляцеў у хату, прадвеснік смерці, падрабязней гл. Гура, Символика, 487–488); параўн. цьма ‘тс’ (гл.), што перанесена і на вусеня як стадыю ў развіцці матылька.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

саба́чы прям., перен. соба́чий;

с. брэх — соба́чий лай;

~чая бу́дка — соба́чья конура́;

~чае жыццё — соба́чья жизнь;

с. хо́лад — соба́чий хо́лод;

○ ~чая мя́та — бот. мя́та полева́я;

~чая ро́жа — бот. хатьма́;

◊ ушы́цца (убра́цца, пусці́цца) у ~чую шку́ру — потеря́ть со́весть;

с. нюх — соба́чий нюх;

саба́ку — ~чая смерць — погов. соба́ке — соба́чья смерть

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

гало́дны

1. прил., в разн. знач. голо́дный;

г. звер — голо́дный зверь;

~ная смерць — голо́дная смерть;

г. паёк — голо́дный паёк;

2. в знач. сущ. голо́дный;

◊ сы́ты ~наму не спагада́е — посл. сы́тый голо́дного не разуме́ет;

~най куме́ хлеб наўме́ — посл. голо́дной куме́ хлеб на уме́;

перабо́рлівы заўсёды г. — погов. привере́дливый (разбо́рчивый) всегда́ го́лоден

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

сме́ртный

1. (подверженный смерти) сме́ртны;

челове́к сме́ртен чалаве́к сме́ртны;

2. сущ. сме́ртны, -нага м.;

просто́й сме́ртный про́сты сме́ртны;

3. (относящийся к смерти) смяро́тны;

сме́ртный час смяро́тны час;

4. (причиняющий смерть) смяро́тны;

сме́ртная казнь смяро́тная ка́ра;

сме́ртный пригово́р смяро́тны прысу́д;

5. перен. (смертельный) смяро́тны; страшэ́нны;

сме́ртная ску́ка смяро́тная нуда́;

сме́ртный слу́чай офиц. смяро́тны вы́падак.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)