першара́дны, ‑ая, ‑ае.
Галоўны, асноўны, найважнейшы. Партрэт займае ў кампазіцыі балады першараднае месца. У. Калеснік. Савецкі Саюз надае першараднае значэнне пытанню забеспячэння міру. «Звязда».
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Тарсі́нкі ’лёгкія тапачкі’ (Жд. 3). Утворана ад рус. Торгси́н ’гандлёвая кампанія па продажы дэфіцытных тавараў за валюту і каштоўныя металы ў савецкі час (20‑я гады)’ (размоўнае скарачэнне «Всесоюзное объединение по торговле с иностранцами»).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
нераўнапра́ўны, ‑ая, ‑ае.
Які мае няроўныя правы з кім‑, чым‑н., пазбаўлены раўнапраўя. Нераўнапраўны дагавор. Нераўнапраўнае становішча. □ Дзеля выратаванне сацыялістычнай рэвалюцыі Савецкі ўрад падпісаў цяжкі, нераўнапраўны Брэсцкі мір. «Полымя».
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Аспіра́нт. З рус. аспирант (Крукоўскі, Уплыў, 78) у савецкі час; рускае слова ў другой палавіне XIX ст. з франц. aspirant непасрэдна (Шанскі, 1, А, 160) ці праз нямецкую (што лепш паясняе канчатковае ‑т), дзе з французскай у XVIII ст.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
сто́йкасць, ‑і, ж.
Уласцівасць стойкага. Камуністычная партыя і Савецкі ўрад, Радзіма-маці высока ацанілі мужнасць і стойкасць абаронцаў Брэсцкай цытадэлі. «Помнікі». [Лёня:] — Мы загартоўваем волю і павінны на сапраўдных справах даказваць стойкасць, вынослівасць і смеласць. Ваданосаў.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Мі́кра — у шматлікіх назвах з навукі і тэхнікі: мікраскоп, мікраметр, мікракосм, мікрафон і інш., запазычаных у савецкі перыяд у асноўным з зах.-еўр. моў праз рус. мову (Крукоўскі, Уплыў, 83) са ст.-грэч. μικρός ’малы’. Пасрэдніцай магла быць і польск. мова.
Мі́кра ’дробнарыбіца’ (дзятл., Сцяшк. Сл.). З новагрэч. μικρός ’малы, дробны’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Атра́мант ’чарніла’ (БРС: устар., Нас., Шпіл., Касп., Шн. і інш.). Укр. атра́ме́нт, польск., славац. atrament ’тс’. Фіксуецца з 1710 (Булыка, Запазыч.); з лац. atramentum (Вясноў, Праблемы філал., 30); паводле Булыкі — праз польскую. У новы час на ўжыванне беларускага слова ўплывала польская мова: у савецкі час гэты дублет паступова знікае (Шакун, Гісторыя, 285).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
манагра́фія, ‑і, ж.
Навуковы твор, які ставіць сваёй мэтай глыбока даследаваць якое‑н. пытанне або тэму. У канцы 1949 г. у выданні «Савецкі пісьменнік» выйшла манаграфія Яўг. Мазалькова «Янка Купала», якая з’явілася значным укладам у беларускае савецкае літаратуразнаўства. Івашын.
[Ад грэч. mónos — адзін і graphō — пішу.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
псіхалагі́зм, ‑у, м.
1. Паглыблены паказ псіхічных, духоўных перажыванняў, глыбокі псіхалагічны аналіз. Сучасны савецкі раман становіцца сапраўды мастацкім даследаваннем жыцця. Глыбокі гістарызм, вострая праблемнасць, яркі псіхалагізм — яго неад’емныя якасці. Дзюбайла.
2. Ідэалістычны філасофскі напрамак, які лічыць асновай філасофіі псіхалогію.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
недатыка́льнасць, ‑і, ж.
1. Гарантыя ад усякіх замахаў з боку каго‑н. Недатыкальнасць асобы. Пасольская недатыкальнасць. □ Савецкі Саюз стаіць на пазіцыі падтрымкі справядлівай барацьбы .. народаў за сваю свабоду, незалежнасць, недатыкальнасць і тэрытарыяльную цэласнасць. «Звязда».
2. Стан недатыкальнага (у 2 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)