прачаса́ць¹, -чашу́, -чэ́шаш, -чэ́ша; -чашы́; -часа́ны і -чэ́саны; зак., што.
1. Апрацаваць часаннем (валакно).
П. лён.
2. перан. Пільна агледзець, абследаваць або абстраляць (якую-н. прастору, участак).
Пяхота прачасала лес.
|| незак. прачэ́сваць, -аю, -аеш, -ае.
|| наз. прачэ́сванне, -я, н. і прачо́ска, -і, ДМ -чо́сцы, ж.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
абшна́рыць, ‑ру, ‑рыш, ‑рыць; зак., што.
Разм. Пільна, уважліва абшукаць. [Тварыцкі] абшнарыў усе кусты і норы пад каменнямі. Чорны.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
◎ Назы́рны ’неадчэпны, надакучлівы’ (Сцяшк.). Няясна. Па структуры вельмі падобна да настырны; магчыма, да зырыць, зырыцца ’пільна ўглядацца’, што ў сваю чаргу *гыеіі ’глядзець’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
аслупяне́нне, ‑я, н.
Стан паводле знач. дзеясл. аслупянець. Не відаць было, ці.. [гаспадар] куды гэтак пільна ўзіраецца, ці проста закамянеў у дзіўным аслупяненні. Зарэцкі.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
лыча́сты, ‑ая, ‑ае.
Які мае доўгі лыч, з доўгім лычом. [Андрэенка] распытваў пра распарадак на ферме, пра рацыён, пільна аглядаў станкі і іх лычастых жыхароў. Хадкевіч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
упі́цца¹, уп’ю́ся, уп’е́шся, уп’е́цца; уп’ёмся, уп’яце́ся, уп’ю́цца; упі́ўся, -піла́ся, -ло́ся; упі́ся; зак., у каго-што.
Моцна, глыбока пранікнуць, уваткнуцца, увайсці ў што-н. (чым-н. вострым, тонкім).
П’яўка ўпілася ў цела.
У. зубамі ў мяса.
Сякера ўпілася ў дрэва.
У. вачамі ў каго-н. (перан.: пільна, не адрываючыся, пачаць глядзець на каго-н.).
|| незак. упіва́цца, -а́юся, -а́ешся, -а́ецца.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
Пі́лны ’хуткі ў рабоце’ (ушац., ЛА, 3). Варыянт з дэпалаталізаваным л, гл. пі́льна, пі́льны. Паводле Станкевіча (Запіскі, 2, 244): “спарадычна ёсьць ацьвярдзеньне l перад цьвёрдым зубным п (н): … пілны”.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ Пі́льма ’налягаючы, прымушаючы, настойваючы’ (Нас.). З пільна, якое з піліць? ’прымушаць, настойваць’, ’часта прыгадваць, гаварыць, “дзяўбеш” (гл.), або са спалучэння *пічьма піліць, што перадае інтэнаўнасць дзеяння таго ж дзеяслова.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
настоя́тельный
1. (настойчивый) насто́йлівы; (упорный) упа́рты;
2. (крайне нужный) пі́льны, пі́льна патрэ́бны;
настоя́тельная необходи́мость пі́льная патрэ́ба (неабхо́днасць).
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
ашало́млены, ‑ая, ‑ае.
1. Дзеепрым. зал. пр. ад ашаламіць.
2. у знач. прым. Збянтэжаны, разгублены. Рая ўзяла з буфета вафлю, здзіўлена, пільна паглядзела на ашаломленага бацьку. Карпаў.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)