угаса́ть несов.
1. ту́хнуць, га́снуць, згаса́ць;
2. перен. га́снуць, згаса́ць;
3. перен. (умирать) паміра́ць, кана́ць.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
◎ Мэрва ’пацяруха ад сена’ (Бес.). З польск. merwa < mierz‑ аа прасл. mer‑ti (тыд) ’паміраць’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Ґебнуць ’загінуць’ (Сл. паўн.-зах.). Сл. паўн.-зах. лічыць гэта запазычаннем з літ. geĩbti ’абміраць, паміраць’. Няпэўна.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Мерці, мерць ’гінуць, паміраць’ (ТСБМ, Нас., Растарг., ТС), віл. мярці́ ’тс’ (Сл. ПЗБ), укр. ме́рти, польск. mrzeć (< mier‑ć), чэш. mříti, ст.-чэш. mřieti, umierati, а ў іншых слав. мовах з ‑і‑ (бел. паміраць, рус. умирать, славен. umírati і інш.). Да прасл. mer‑ti, аснова якога mer‑ чаргуецца з mьr‑ і mor‑ (Махэк₂, 382; Брукнер, 346–347).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Каве́ндзіцца ’мучыцца, паміраць з мукамі’ (Нас.). Да кавенныцца (гл.), параўн. у Насовіча: кавенкнуць ’памерці з мукамі’. Фанетыка не зусім ясная, магчыма, экспрэсіўная пераробка гукаў.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
неразва́жлівы, ‑ая, ‑ае.
Такі, якому не ўласціва разважлівасць. — Я не хачу, каб мой муж хадзіў [на заданне] недзе без мяне. Удваіх і паміраць лягчэй. Вы не ведаеце яго [Міколу] — ён такі неразважлівы, усюды лезе, на ражон. Новікаў. // Які робіцца без папярэдняй развагі; неабдуманы. Неразважлівы ўчынак.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Ме́рліны ’цырымонія з прычыны смерці каго-небудзь’ (Федар. 1), палес. мэрлы́ны ’тс’ (КЭС). Да мерці ’паміраць’ (гл.) > ме́рлы ’памёршы’ (Ян.). Аб суфіксе ‑іны гл. Сцяцко, Афікс. наз., 43.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Ме́рлевіца ’старое рэчышча’ (вілен., Яшк.), укр. жытом. ме́рлевиця ’тс’. Да мерлы ’памершы’ < прасл. merti ’паміраць’. Параўн. таксама каш. mərləca, mərlovʼina ’дробная, нікудышняя салома’, mərləzna ’неўрадлівае поле’, mərləna ’нязжатыя мізэрныя збожжавыя’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Мрэц ’нябожчык’ (Крывіч, 1923; Федар. 1; гродз., Шн. 2; Сл. ПЗБ, ТС, Сцяшк. Сл.), мырэ́ць, мрэць ’тс’ (Клім., Бес., Сл. Брэс.). Прасл. mьr‑ьcь, якое з mьrěti > паміра́ць (гл.). Гл. таксама мярэц.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
ло́пацца, ‑аецца; незак.
1. Даваць трэшчыны, разломвацца, раздзірацца; трэскацца. Лопаецца скура на руках. Лёд лопаецца. □ Лопаліся шыбы вокнаў, і з іх вырывалася клубы дыму і языкі полымя. Лупсякоў. Уначы ад марозу лопаліся бярвенні ў сценах. Хомчанка. // Ірвацца з трэскам. Струны лопаюцца. Трос лопаецца. // Трэскаючыся, распадацца. На ўзгорках ужо зусім суха. Лопаюцца прыгрэтыя сонцам пупышкі арэшніку. Жычка. // Выбухаць, разрывацца (пра бомбы, снарады, міны і пад.). Снарады сталі густа, са скрогатам лопацца над танкамі. Мележ. // Надзімаючыся, разрывацца і знікаць. У лужынах на асфальце ўсхопліваліся і, праплыўшы крыху, лопаліся бурбалкі. Карпаў.
2. перан. Разм. Цярпець поўную няўдачу, крах. Лопаюцца планы. Лопаюцца надзеі.
•••
Лопацца са смеху — тое, што і паміраць са смеху (гл. паміраць).
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)