◎ Перапая́саны ’перавязаны вышытым ручніком’ (кам., Жыв. НС). Да пера- (гл.) і ’пажаць ’абвязваць поясам’, параўн. рус. пожать, ст.-слав. пояса™ ’тс’, макед. прапаіце ’падперазаць’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
перепоя́сать сов.
1. (опоясать, подпоясать) падпераза́ць;
2. (заново) перапераза́ць;
2. (хлестнуть) перен., прост. апераза́ць;
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
подвяза́ть сов.
1. падвяза́ць, мног. пападвя́зваць;
2. (подпоясать) падпераза́ць, мног. пападпяра́зваць;
3. (добавить вязанием) падрабі́ць, падвяза́ць;
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
опояса́ть сов.
1. падпераза́ць, апераза́ць;
2. перен. (окружить) акружы́ць, апераза́ць;
леса́ опояса́ли го́род лясы́ акружы́лі (апераза́лі) го́рад;
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
сцягну́цца, сцягну́ся, сця́гнешся, сця́гнецца; сцягні́ся; зак.
1. Туга падперазаць сябе чым-н.
С. дзягай.
2. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Сабрацца, сканцэнтравацца ў адным месцы (пра многіх).
Войскі сцягнуліся да пераправы.
3. Пайсці куды-н. (разм.).
Сцягнуўся недзе на цэлы дзень.
4. (1 і 2 ас. звычайна не ўжыв.). Пра што-н. з абутку: з цяжкасцю быць знятым.
Бот ледзь сцягнуўся з нагі.
5. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Здоўжыцца, марудна прайсці (разм.).
У трывожным чаканні сцягнулася ноч.
|| незак. сця́гвацца, -ваецца.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
Пераза́ць ’сцёбаць, хвастаць’ (Нас.), піраза́ць ’біць’ (Рамз.), пірязну́ць ’выцяць, лупянуць’ (Юрч. СНЛ), смал. переза́ть ’хвастаць, сцябаць’, драг. спараза́тэ ’выцяць дубцом, завязкай фартуха’, укр. переза́ти ’падперазаць’ і, магчыма, серб.-харв. запре́зати ’запрэгчы’. З прасл. *perzati, утворанага з наз. *perzь ці прыназоўніка perz. Бел.-укр.-серб.-харв. ізалекса, утвораная, магчыма, пры ад’ідэацыі прасл. *(ob)pojasati (параўн. укр. опасувати(ся) ад запазычанай з польск. мовы асновы ‑пас‑ (Трубачоў, Проспект, 71–72). Гл. таксама апераза́ць.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
повяза́ть сов.
1. завяза́ць, мног. пазавя́зваць; (обвязать) абвяза́ць, мног. паабвя́зваць; (передник) падпераза́ць; см. повя́зывать 1;
2. (вязать в течение некоторого времени) павяза́ць, (много, неоднократно) папавяза́ць, папавя́зваць;
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
апаяса́ць, апаяшу, апаяшаш, апаяша; зак., каго-што.
1. Надзець на каго‑н. пояс, падперазаць каго‑, што‑н.
2. перан. Працягнуцца вакол чаго‑н., абкружыць, ахапіць сабой што‑н. Праз агнявую заслону, што апаясала аэрадром, здавалася, нельга было прабіцца ні жалезу, ні сталі. Шахавец. Праходзячы ў той дом [маўзалей] бясконцаю чаргою, яго [Ільіча] не стужкай мы жалобнай абвілі, Апаясалі мы яго жывой ракою, Жывы людскі вянок навек яму сплялі. Куляшоў. Сто вежаў Прагі залатой, Каменных дзіў яго [Яна Жыжкі] радзімы, Апаясаў фабрычны строй З узвіхранай чупрынай дыму. Лужанін.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Апераза́ць, падпераза́ць (‑цца). Укр. оперезати, підперезати(ся), славен. pręzati ’звязваць’ (ці не сюды і значэнне ’быць павінным, глядзець’, параўн. oprę́zati ’чакаць, сачыць’). Рус. дыял. подперезать (паўдн., зах.). Сюды ж адносяць серб.-харв. запре́зати запрагаць’ (калі яно не да іншага кораня запрагаць, на што ўказвае не толькі форма за̀прежем, але і суфіксацыя; аднак Вук Караджыч не даваў гэтага значэння, а даваў значэнне ’апяразваць’, таму, магчыма, у сербскахарвацкай мове адбылася кантамінацыя кораняў през‑ і преж‑/прег‑ у гэтым слове). Ст.-бел. оперезати (Анічэнка, Праблемы філал., 11). Праслав. дыял. *perzati — дзеяслоў ад імя *perzъ ці прыназоўніка *perz‑ ’праз’. Назоўнік *perzъ мог азначаць ’пояс’; рэканструкцыя праславянскай формы можа адбывацца не толькі на базе беларускай, украінскай, сербскахарвацкай моў, як лічыць Трубачоў, але і славенскай. Міклашыч, 244; Трубачоў, Праспект, 71–72; Слав. языкозн., V, 176, 186. Развіццё значэння ад ’аперазаць’ да ’сцебануць’ у беларускай і ўкраінскай ’мовах цалкам, магчыма, аўтаномна ад іншых славянскіх.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
свобо́дно нареч.
1. во́льна, свабо́дна;
2. (без затруднений) лёгка;
он свобо́дно чита́ет по-англи́йски ён лёгка чыта́е па-англі́йску;
3. (просторно) прасто́рна, раско́шна;
в за́ле свобо́дно у за́ле прасто́рна (раско́шна);
4. (непринуждённо) во́льна;
чу́вствовать себя́ свобо́дно на сце́не адчува́ць сябе́ во́льна на сцэ́не;
5. (без опоры) во́льна;
свобо́дно держа́ться в во́здухе во́льна тры́мацца ў паве́тры;
6. (не прилегая, не обтягивая) сла́бка;
свобо́дно подпоя́сать сла́бка падпераза́ць.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)