Жы́жаўка ’скула’ (Клім.). Відаць, звязана з коранем дзеяслова жыгаць ’апякаць’ (гл.). Паводле мадэлі барадаўка — назвы іншай балячкі; параўн. жыжа 2.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Нацу́біць ’накласці многа’ (Жд. 2). Да цубіць ’біць, лупцаваць’ паводле распаўсюджанай мадэлі біць — набіць ’адлупцаваць’ і ’накласці многа’ і пад.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Разва́лісты ’пышны’ (Нар. Гом.). Ад раз- і валіць (гл.). Утворана па той жа семантыка-словаўтваральнай мадэлі, што і разло́жысты (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
мадэ́ль, ‑і, ж.
1. Макет чаго‑н., часцей у зменшаным выглядзе. Мадэль самалёта. Мадэль карабля.
2. Узорны экзэмпляр якога‑н. новага вырабу. Мадэль зімовага паліто. Выстаўка мадэлей абутку.
3. Тып, марка, узор канструкцыі. Новая мадэль аўтамабіля.
4. Тое, што служыць матэрыялам для мастацкага адлюстравання; натура.
5. Узор дэталі, прадмета і інш., з якога робіцца форма для адліўкі. Двое наладчыкаў на фармовачным участку ўстанаўлівалі на машыны новыя мадэлі. Карпаў.
6. Спец. Схема якой‑н. з’явы або фізічнага аб’екта. Мадэль атама. Словаўтваральная мадэль.
[Фр. modèle — узор ад лац. modulus — мера, узор.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Во́шчыпкам, во́шчупку ’вобмацкам’ (Бяльк.). Запазычанне з рус. о́щупью ’тс’ пры ўдзеле словаўтваральнай мадэлі тыпу вобмацкам (гл.). Параўн. рус. дыял. во́щупкой ’тс’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ Квіты́нь ’час, калі пачало каласіцца жыта’ (Выг.). Да квісць ’цвісці’. Для мадэлі на ‑упь не характэрна аддзеяслоўнае ўтварэнне (SP, 1, 141).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Скарбо́ўка ‘будка, дзе захоўваецца ўвесь скарб плытагонаў’ (ТС). З скарбо́вы < скарб (гл.) або змяненне скарбонка па актыўнай мадэлі назоўнікаў на ‑оўка.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Га́йданка ’гушкалка’ (Сцяшк.), гайда́нка ’арэлі’ (Янк. II), гайда́нка (БРС) = рус. ’качка, боўтанка’. Утварэнне ад гайда́ць, гайда́цца (гл.) паводле аналагічнай мадэлі гуля́ць — гуля́нка.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Разка́ч ’зношаны венік’ (Янк. 1). Ад розга, роска ’дубец’ па мадэлі дзярка́ч, паколькі такі венік мае вострыя тоўстыя галінкі, параўн. разгачы (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Ракава́ць ’жыць на працягу года’ (Нас., ЛП). Ад рок ’год’ па мадэлі век > векаваць. Сюды ж ракавы́ ’гадавы’ (Нас., Сл. рэг. лекс.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)