старо́ста, ‑ы, ДМ ‑у, м.
Гіст. У Вялікім княстве Літоўскім і феадальнай Польшчы — службовая асоба, якая ўзначальвала адміністрацыю павета або ваяводства. Крыху пазней .. [Слонім] стаў каралеўскай эканоміяй, тут жыў каралеўскі намеснік — староста. «Помнікі». Князь аддаў загад старасту арыштаваць хлопца. Вялюгін.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
стра́жнік, ‑а, м.
1. Да рэвалюцыі — ніжэйшы паліцэйскі чын у сельскай мясцовасці. Продкі Неслухоўскіх адбывалі вайсковую службу ў Вялікім княстве Літоўскім у чынах ротмістраў, харунжых, стражнікаў Брэсцкага ваяводства і г. д. «Полымя».
2. Уст. разм. Ляснік. Аб’ездчыкі са стражнікамі Сюды [на сесію] схадзіліся, з’язджаліся. Колас.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
фурма́нства, ‑а, н.
Занятак, прафесія фурмана. У Вялікім княстве Літоўскім татарам прадастаўлены былі ўсе грамадзянскія правы і свабода веравызнання. Яны выкарыстоўваліся для воінскай службы, займаліся агародніцтвам, садаводствам і фурманствам. Жураўскі. Афіцыйна ва ўправе.. [Антон] атрымаў дакумент на сваё фурманства і карыстаўся ім спрытна. Новікаў.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
во́йтаўства, ‑а, н.
Гіст.
1. Пасада войта, а таксама праца, звязаная з выкананнем абавязкаў войта. Бусыга разважаў сам з сабою аб сваім войтаўстве, — яно было забяспечана яму панам Крулеўскім. Колас.
2. Адміністрацыйная адзінка ў Вялікім княстве Літоўскім і ў Польшчы ў 15–18 стст.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
падсу́седзі, ‑яў; адз. падсусед, ‑а, М ‑дзе, м.
1. Беззямельныя сяляне ў Вялікім княстве Літоўскім у 16 — першай палавіне 17 ст., якія жылі на чужых дварах у вёсках і гарадах.
2. Разм. Кватаранты, жыльцы. [Барысевіч:] — Маці пусціла да нас жыць пагарэльцаў. У хаце жыло тады ў падсуседзях восем чужых сем’яў. Залескі.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
паса́д, -а, М -дзе, мн. -ы, -аў, м.
1. У 10—18 стст. гандлёва-рамесніцкая частка горада, звычайна па-за гарадской сцяной, у Кіеўскай Русі, Вялікім Княстве Літоўскім, Расійскай дзяржаве.
У горадзе Полацку было шэсць пасадаў.
2. Прыгарад, прадмесце (уст.).
3. У вясельным абрадзе: месца (звычайна дзяжа, пакрытая кажухом), куды садзяць нявесту, часам і жаніха.
|| прым. паса́дскі, -ая, -ае (да 1 і 2 знач.).
Пасадскія людзі (рамеснікі і гандляры ў гарадах Старажытнай Русі).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
Трахала́ ‘неразумная, бесталковая жанчына ці дзяўчына’ (Рэг. сл. Віц.), ‘растрэпа, неразумная’ (брасл., Сл. ПЗБ), сюды ж траха́ліць ‘гаварыць смешнае, забаўнае’ (Сцяшк. Сл.). Балцкае субстратнае пранікненне, якое Грынавяцкене (Сл. ПЗБ, 5, 122) суадносіць з літ. trãkas ‘буяны, апантаны’ з характэрнай субстытуцыяй зычных к/х на беларуска-літоўскім паграніччы.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Вы́зваліць (БРС, Нас., Шат., Касп., Бяльк., Яруш., Шпіл., Грыг.). Рус. вы́зволить, укр. ви́зволити. Ст.-рус. запазычанне з польск. wyzwolić ’зрабіць вольным’. Упершыню фіксуецца ў «Жалаванай грамаце вялікага князя Аляксандра Вітаўта літоўскім жыдам» (1388 г.) (Сразнеўскі, 1, 443). Відавочна, слова першапачаткова было запазычана ў заходнія дыялекты ст.-рус. мовы (Шанскі, 1, В, 224).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Ме́злева ’аброк натурай’ (Нар. Гом.), мезлява ’падатак у Вялікім княстве Літоўскім у выглядзе скаціны, птушак, яек’, ’від абавязковай працы’ (Ябл., Вяржбоўскі, дыс.; Брукнер, Litwa), ст.-бел. мезлева, мезлива ’падатак за быдла’ (XV ст.). Балтызм. Параўн. літ. mẽzliava ’падатак, складчына’, лат. mezlava ’падатак’ (Карскі, Труды, 390; Булыка, Лекс. запазыч., 85; Лаўчутэ, Балтизмы, 94).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
саха́, -і́, ДМ сасе́, мн. со́хі і (з ліч. 2, 3, 4) сахі́, сох і со́хаў, ж.
1. Прымітыўная сельскагаспадарчая прылада для ворыва.
2. Слуп з развілкай на канцы, які ўжыв. пры будаўніцтве чаго-н. як апора.
3. Мера зямлі, што была адзінкай падатковага абкладання ў феадальнай Расіі і Вялікім Княстве Літоўскім у 13—17 стст. (гіст.).
4. мн. Рогі лася.
|| памянш. со́шка, -і, ДМ -шцы, мн. -і, -шак, ж. (да 1 знач.).
|| прым. со́шны, -ая, -ае (да 1 і 3 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)