лу́заны
1. прич. лущённый; очи́щенный; см. луза́ць 1;
2. прил. лущёный, чи́щеный
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
лу́шчыць, -шчу, -шчыш, -шчыць; -шчаны; незак., што.
1. Ачышчаць ад шалупін, якой-н. абалонкі; лузаць.
Л. гарох.
2. Разрыхляць глебу пасля ўборкі ўраджаю (спец.).
Л. іржышча.
|| зак. аблу́шчыць, -шчу, -шчыш, -шчыць; -шчаны (да 1 знач.) і узлу́шчыць, -шчу, -шчыш, -шчыць; -шчаны (да 2 знач.).
Аблушчыць боб.
|| наз. лушчэ́нне, -я, н.
|| прым. лушчы́льны, -ая, -ае.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
Лу́зга́ць, лузка́ць ’лузаць (насенне, арэхі)’, ’лушчыць’ (Нас., Бяльк., Гарэц., Дразд., ТСБМ, ТС; шкл., Мат. Маг.), лу́зга́цца ’лёгка адставаць ад кароны’ (Гарэц.). Укр. лу́згати, рус. лу́згать, каш. lëzgac, славен. lúzgati ’тс’, ц.-слав. лузьгати ’грызці, есці’. Прасл. luzgati ’лушчыць, вылушчваць, здабываць са стручка’. Утворана ад luzga. Да лузга́, луза́ць (гл.). Сюды ж лу́зкыньня ’лузанне’ (Юрч. Вытв.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Лыса́к ’гультай’ (Мат. Гом.). Роднаснае да пск., цвяр. лыскать ’ухіляцца ад справы, пазбягаць працы’, ’швэндацца, бадзяцца’, ’бегаць, шукаць’, лыскану́ть ’шмыгнуць’. Да асновы lysk‑/lusk‑/lyzg‑/luzg‑ (гл. лузаць). Больш падрабязна гл. Куркіна (Этимология–72, 68–73).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
лу́шчыць, лушчу, лушчыш, лушчыць, незак., што.
1. Ачышчаць ад шалупін, якой‑н. абалонкі. Лушчыць гарох. □ [У вёсцы], пэўна, ужо капаюць бульбу, лушчаць фасолю, зносяць з агародаў гарбузы. Сачанка.
2. Разгрызаючы, ачышчаць ад шалупін і есці (гарбузікі, сланечнік і пад.); лузаць. [Кравец] лёг на печ і ўвесь вечар то курыў, то лушчыў гарбузікі. Чорны.
3. Спец. Разрыхляць верхні слой глебы лушчыльнікам. Лушчыць іржышча.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Лузга́ ’шалупінне, вотруб’е, луска’, лузґа ’кастрыца льну’ (Нас., Дразд., Гарэц., Грыг., Бяльк., ТСБМ, Выг. дыс.; беласт., Сл. ПЗБ). Укр. лузга́, рус. лузга́ ’тс’, каш. łuzga, lëzga ’гільза’, ’похва’, славен. luzgína ’шалупіны’. Прасл. luzga ’шалупіны, луска’ (Слаўскі, 5, 374–375). Гл. таксама луза́ць і луска́.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Луза́н ’спелы арэх, які сам вывальваецца з гранкі’ (ТСБМ, ТС), лузане́ц ’тс’ (Маш.; бялын., Янк. Мат.; ветк., Мат. Гом.), лу́занік ’тс’ (ТС), луза́нчык ’тс’ (Янк. 3.). Да луза́ць (гл.). Аб суфіксе ‑ан‑ гл. Сцяцко (Афікс. наз., 26). Сюды ж пераноснае паводле падабенства луза́н ’здаровае, тоўстае дзіця’ (кір., Нар. сл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
луза́цца несов.
1. (лопаться) тре́скаться;
струкі́ фасо́лі луза́юцца — стручки́ фасо́ли тре́скаются;
2. страд. лущи́ться; очища́ться; см. луза́ць 1;
◊ са ску́ры л. — из ко́жи лезть
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
Лузга́н 1, лузгане́ц, лузга́нік, лузга́нчык ’вялікі спелы арэх, які сам выпадае са шкарлупіны’ (Нас., Дразд., Гарэц.; мсцісл., Мат. Маг.), лузганнё ’ачышчаныя, поўныя арэхі’ (Нас.). Да лузга́ць (гл.). Гл. таксама лузан і лузаць.
Лузга́н 2 ’дзіцё з поўным і чыстым тварам’ (Нас.), лузка́н ’тоўсты чалавек’ (Бяльк.), лузканнё ’здаровыя дзеці’ (Юрч. Вытв.) — у выніку семантычнага пераносу з лузга́н 1 (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Лысь! ’пра ўдар па лбу’ (мсцісл., Нар. лекс.). Этымалагічна ўзыходзіць да лызь! — аддзеяслоўнага выклічніка. Да ⁺лызнуць, параўн. рус. пск., цвяр., паўн.-дзв. лызнуть, лызнуть ’ударыць’, славац. luznúť ’ударыць па твары’, даехаць па вуху’, якія ўваходзяць у групу з коранем luzg‑/lyzg‑/lusk‑/lysk‑. Да лузнуць, лузаць (гл.). Тое, што ў семантыцы слова прысутнічае ’лоб’, абумоўлена (пад уплывам народнай этымалогіі) ад’ідэацыяй лексемы лысы.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)